વિકિરણ-ફ્લક્સ (radiant flux)

વિકિરણ-ફ્લક્સ (radiant flux) : કોઈ એક સ્રોત (source) દ્વારા ઉત્સર્જિત થતી કે ઝિલાતી કુલ વિકિરણ ઊર્જા. દૃશ્યપ્રકાશની તરંગલંબાઈની અવધિ (range) સામાન્ય રીતે 0.01 mmથી 1000 mm સુધી લેવામાં આવે છે. 1 mm = 106 મીટર, જેમાં પારજાંબલી (ultraviolet) તથા અવરક્ત(infrared)-વિકિરણ પણ ગણી લેવામાં આવે છે. ફ્લક્સનો એકમ જૂલ/સેકંડ (J/s) અથવા વૉટ (W) છે. કોઈ એક સ્રોત પ્રતિ સેકંડ 1 જૂલ (J) ઊર્જાનું ઉત્સર્જન કરે તો 1 Wનું વિકિરણ ફ્લક્સ કહેવાય. સ્રોત દ્વારા ઉત્સર્જિત ફ્લક્સને સંપૂર્ણ સમય માટે સંકલિત કરવામાં આવે તો સ્રોત દ્વારા ઉત્સર્જિત કુલ ઊર્જા Q મળે છે. સામાન્ય વિદ્યુત-ગોળા (incandescent lamp) દ્વારા ખૂબ ઓછા પ્રમાણમાં 0.1 μmથી ઓછી તરંગલંબાઈની ઊર્જા ઉત્સર્જિત થાય છે. વળી માઇક્રોવેવ અને રેડિયો-તરંગલંબાઈ વિસ્તારમાં પણ ખૂબ ઓછી ઊર્જા ઉત્સર્જિત થાય છે. આથી ઉત્સર્જિત વિકિરણ મોટાભાગે પારજાંબલી અને અવરક્ત વચ્ચેનું હોય છે અને તેનું વિકિરણ ફ્લક્સ વૉટેજ વડે માપી શકાય છે. વિકિરણ ફ્લક્સનો આધાર માનવીની આંખની દીપ્તિમાન (luminous) ફ્લક્સ પ્રત્યેની સંવેદિતતા (sensitivity) ઉપર પણ રહેલો છે.

મિહિર જોશી