ફિલિપાઇન્સ

ઉત્તર પેસિફિક મહાસાગરના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલો ટાપુદેશ. સત્તાવાર નામ ફિલિપાઇન્સ પ્રજાસત્તાક. ભૌ. સ્થાન : આ ટાપુસમૂહ આશરે 4°થી 21´ ઉ. અ. અને 116°થી 126´ પૂ. રે. વચ્ચે પથરાયેલો છે. તે તાઇવાનથી દક્ષિણ તરફ, બૉર્નિયોથી ઈશાન તરફ તથા એશિયા ભૂમિખંડના અગ્નિ કિનારાથી લગભગ 800 કિમી. અંતરે આવેલો છે. આ દ્વીપસમૂહ આશરે 7,100 જેટલા નાના-મોટા ટાપુઓથી બનેલો છે. તે પૈકીના લગભગ 4,000 ટાપુઓ તો એટલા બધા નાનકડા છે કે તેમને નામ પણ આપેલાં નથી; 462 જેટલા ટાપુઓ 1 ચોકિમી. કે તેથી વધુ ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. ટાપુઓનો કુલ વિસ્તાર આશરે 3 લાખ (2,99,679) ચોકિમી. જેટલો થાય છે. તેમની ઉત્તર-દક્ષિણ મહત્તમ લંબાઈ 1,854 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ મહત્તમ પહોળાઈ 1,107 કિમી. જેટલી છે. કિનારા-રેખાની સામૂહિક લંબાઈ 17,500 કિમી. જેટલી થાય છે. મુખ્ય 11 ટાપુઓમાં લ્યૂઝૉન (1,04,720.02 ચોકિમી.), મિન્ડાનાઓ (94,658.03 ચોકિમી.), સમાર (13,082.90 ચોકિમી.), નેગ્રોસ (12,707.25 ચોકિમી.), પાલાવાન (11,787.56 ચોકિમી.), પાને (11,518.13 ચોકિમી.), મિન્ડોરો (9,738.38 ચોકિમી.), લેટી (7,215.02 ચોકિમી.), સેબુ (4,412 ચોકિમી.), બોહોલ (3,865.28 ચોકિમી.) અને મસ્બેટ(3,269.43 ચોકિમી.)નો સમાવેશ થાય છે. આ પૈકીના લ્યૂઝૉન અને મિન્ડાનાઓ દેશનો 67% અને બાકીના નવ ટાપુઓ 23% વિસ્તાર આવરી લે છે. લ્યૂઝૉન સૌથી ઉત્તર તરફનો અને મિન્ડાનાઓ સૌથી દક્ષિણ તરફનો ટાપુ છે. આ ટાપુઓની ઈશાન તરફ ફિલિપાઇન સમુદ્ર, પશ્ચિમ તરફ દક્ષિણ ચીની સમુદ્ર, મિન્ડાનાઓથી વાયવ્ય અને નૈર્ઋત્ય તરફ સુલુ અને સેલિબીઝ સમુદ્ર તથા તેમની બંનેની વચ્ચે સુલુ દ્વીપસમૂહ આવેલો છે. ફિલિપાઇન્સની ઉત્તર તથા વાયવ્યમાં તાઇવાન અને ચીન, પશ્ચિમે વિયેટનામ, નૈર્ઋત્ય અને દક્ષિણમાં ઇન્ડોનેશિયા તથા બાકીના ભાગોમાં જળવિસ્તારો આવેલા છે. ટાપુઓ વચ્ચેના ભાગોમાં સિબુયાન, સમાર, મિન્ડાનાઓ, વિસાયન અને કેમોટેસ સમુદ્રો આવેલા છે. લ્યૂઝૉન ટાપુ પર આવેલું મનિલા આ ટાપુસમૂહનું પાટનગર, મોટામાં મોટું શહેર તથા બંદર છે.

ભૂપૃષ્ઠ : ફિલિપાઇન્સને મુખ્ય ત્રણ વિભાગોમાં વહેંચી નાખવામાં આવેલું છે : ઉત્તર તરફ લ્યૂઝૉન અને મિન્ડોરો ટાપુસમૂહ; મધ્યમાં વિસાયન ટાપુસમૂહ તથા દક્ષિણ તરફ મિન્ડાનાઓ અને સુલુ દ્વીપસમૂહ. ટાપુઓનું મોટાભાગનું ભૂમિતળ પહાડી છે, તેમના ખરબચડા આંતરિક ભાગોની સરેરાશ ઊંચાઈ 1,200થી 2,400 મીટર જેટલી છે. કિનારાઓ નજીકના ભાગો નીચાણવાળી સાંકડી ભૂમિપટ્ટીથી બનેલા છે, જ્યારે લ્યૂઝૉન અને પાને ટાપુઓ પર આશરે 15થી 16 કિમી. પહોળા કેટલાક મેદાની વિસ્તારો આવેલા છે.

આશરે 5 કરોડ વર્ષ અગાઉના કાળગાળામાં અહીંના પોપડામાં કરચલીઓ પડવાથી તેમજ જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટનો થતાં જવાથી આ ટાપુઓની રચના થયેલી છે. આ કારણે અહીંના મોટાભાગના ટાપુઓ પર જ્વાળામુખી-પર્વતો આવેલા છે. લ્યૂઝૉન ટાપુ પર માઉન્ટ પલૉગ 2,926 મીટર ઊંચાઈવાળો છે, તો સંપૂર્ણપણે શંકુ આકારનો, લાવા  અને ભસ્મનાં વારાફરતી પડોનો બનેલો, 2,422 મીટરની ઊંચાઈ ધરાવતો, મંદ પ્રસ્ફુટનોવાળો સક્રિય જ્વાળામુખી માઉન્ટ માયોન પણ છે. મિન્ડાનાઓ ટાપુ પરનું સર્વોચ્ચ શિખર માઉન્ટ એપો 2,954 મીટરની ઊંચાઈ ધરાવે છે, તે સુષુપ્ત જ્વાળામુખી ગણાય છે. આવા સુષુપ્ત અને મૃત જ્વાળામુખીઓ તો ઘણા છે, પણ હાલમાં 12 જેટલા  જ્વાળામુખીઓ સક્રિય છે. પેસિફિક મહાસાગર-કિનારાને ફરતું ‘પેસિફિક અગ્નિવલય (Pacific Ring of Fire)’ આ ટાપુઓ પરથી પસાર થતું હોવાથી અહીંનું ભૂપૃષ્ઠ અસ્થિર અને નબળું છે; તેથી આ પટ્ટામાં અવારનવાર ભૂકંપ તથા જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટનો થતાં રહે છે. વળી, આ ટાપુઓ ભૂપૃષ્ઠ-તકતી-સંચલન(plate tectonics)નો પણ એક વિભાગ બની રહેલા છે.

મહાસાગરોનાં તળ પર રચાયેલી ઊંડી ગણાતી ખાઈઓ પૈકીની એક એવી ‘ફિલિપાઇન્સ ખાઈ’ અહીં મિન્ડાનાઓ ટાપુના કિનારાથી ઈશાનમાં આવેલી છે. તેની ઊંડાઈ પેસિફિક મહાસાગરની જળસપાટીથી 10,439 મીટર જેટલી છે. આ ખાઈ બે ભૂપૃષ્ઠ-તકતીઓ વચ્ચેની સરહદ રચે છે. ભૂસંચલનને કારણે જ્યારે જ્યારે આ તકતીઓ અથડાય છે ત્યારે ભૂકંપ થાય છે. સમુદ્રતળ પર થતા ભૂકંપ ત્સુનામી(સમુદ્ર-મોજાં ઊછળવાથી થતા ઝંઝાવાતો)માં પરિણમે છે અને કિનારાના ભાગોમાં વિનાશ નોતરે છે. 1976માં મિન્ડાનાઓના પૂર્વ કિનારે થયેલા ભૂકંપનિર્મિત ત્સુનામીની વિનાશકારી ક્રિયામાં 8,000 લોકોનાં મરણ થયેલાં. તકતીસંચલન વખતે એક તકતી બીજી તકતી નીચે દબતી જઈને પીગળે છે, ત્યારે તેમાંથી ઉદભવતો મૅગ્મા-જ્વાળામુખી પ્રસ્ફુટન રૂપે બહાર ફેંકાય છે.

ફિલિપાઇન્સમાં કિનારે ઘણા ઉપસાગરો અને બંદરો આવેલાં છે. લ્યૂઝૉન ટાપુ પર મનિલાથી દક્ષિણે અહીંનું સૌથી મોટું ગણાતું ‘લગૂના દ બે’ નામનાં સરોવર તથા મિન્ડાનાઓ ટાપુ પર સુલતાન એલોન્ટો (લાના ઓ) નામનું સરોવર આવેલાં છે. લગૂના દ બેથી નૈર્ઋત્યમાં તગાયતાય નજીક રચાયેલા જ્વાળામુખમાં તાલ સરોવર તૈયાર થયેલું છે. આ સરોવરની વચ્ચે ક્યારેક સક્રિય બની જતો જ્વાળામુખી પણ આવેલો છે. જૂનથી ફેબ્રુઆરીની વર્ષાઋતુ દરમિયાન અહીં પડી જતા વરસાદથી નદીઓ વહેતી થાય છે. મનિલાથી 70 કિમી. અગ્નિકોણમાં પાગસાનજાન નદી પર જળપ્રપાતો આવેલા છે. અગ્નિ લ્યૂઝૉનના લાંબા, સાંકડા બિકોબ દ્વીપકલ્પની કિનારારેખા ખરબચડી છે, ત્યાં ઘણી વાર ટાઇફૂનનાં ઝંઝાવાતી તોફાનો થાય છે. અહીં ટેકરીઓ, મેદાનો, ગરમ પાણીના ઝરા અને માળાના મણકાની જેમ જ્વાળામુખીઓ આવેલાં છે.

આબોહવા : ફિલિપાઇન્સ અયનવૃત્તીય પ્રદેશ હોવાથી તેની આબોહવા વર્ષભર ગરમ, ભેજવાળી રહે છે; માત્ર ઊંચાઈવાળા ભાગો જ પ્રમાણમાં ઠંડા રહે છે. માર્ચથી મે સુધીની ગરમ ઋતુ દરમિયાન તાપમાન 38° સે. સુધી પહોંચે છે. જૂનથી ફેબ્રુઆરીની વર્ષાઋતુ દરમિયાન હવામાન પ્રમાણમાં ઠંડું પડે છે; તેમ છતાં તાપમાન 21° સે.થી નીચે ભાગ્યે જ જાય છે. નવેમ્બરથી ફેબ્રુઆરીના મહિનાઓ અહીં ઠંડા ગણાય છે. મનિલાનાં મે અને જાન્યુઆરીનાં સરેરાશ તાપમાન અનુક્રમે 28° સે. અને 24° સે. જેટલાં રહે છે. ટૂંકમાં, વર્ષભર અહીં તાપમાનની એકરૂપતા જોવા મળે છે. દેશનો સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ 2,500 મિમી. જેટલો ગણાય છે, તેમ છતાં કેટલાક વિસ્તારોમાં 4,600 મિમી. વરસાદ પણ પડે છે. લ્યૂઝૉનમાં 16° ઉ. અ. પરના બાગુઓમાં વાર્ષિક વરસાદનું પ્રમાણ 4,825 મિમી. જેટલું રહે છે. મનિલામાં સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ 2,080 મિમી. પડે છે. પેસિફિક મહાસાગરમાંથી આવતાં વર્ષાવાદળો ઊંચાણવાળા ભાગોમાં વધુ અને નીચાણવાળા ભાગોમાં ઓછો વરસાદ આપે છે. લ્યૂઝૉનમાં ઉ. દ. લંબાયેલી પર્વતમાળાને લીધે નૈર્ઋત્યકોણીય મોસમી પવનો પશ્ચિમ તરફ સારો વરસાદ આપે છે, જ્યારે 7° ઉ. અ. પર આવેલા ઝામ્બોંગા નગરમાં માત્ર 1,057.7 મિમી. જેટલો જ વરસાદ પડે છે. દર વર્ષે જૂનથી ડિસેમ્બર વચ્ચેના ગાળામાં ઘણાં વિનાશકારી ટાઇફૂન ફિલિપાઇન્સના પૂર્વ કિનારા પર ત્રાટકે છે અને જાનમાલનું નુકસાન કરી જાય છે. ટાપુઓ પરની ઉત્તર-દક્ષિણ વિસ્તરેલી પર્વતમાળાઓને કારણે પશ્ચિમ કિનારા ટાઇફૂનથી બચી જાય છે; આ કારણે દેશનાં મોટાભાગનાં બંદરો તથા વહાણો માટેનાં આરક્ષિત લંગરસ્થાનો પશ્ચિમ કિનારે આવેલાં છે.

અર્થતંત્ર : ફિલિપાઇન્સ આજે વિકસતો જતો દેશ ગણાય છે. દેશના આર્થિક વિકાસનો મુખ્ય આધાર કૃષિપાકો અને જંગલની પેદાશો (50%), વિવિધ સેવા-ઉદ્યોગો (40%) અને ઉત્પાદનક્ષેત્ર (10%) પર રહેલો છે.

જંગલો : ટાપુઓના સ્થાનભેદે 44%થી 50% ભૂમિ જંગલ-આચ્છાદિત છે. વધુ વરસાદ મેળવતા પહાડી ઢોળાવો પર ગીચ જંગલો આવેલાં છે. 97% જંગલો અહીં સરકારહસ્તક છે. ટાપુઓ પર 3,000 પ્રકારનાં વૃક્ષો, 9,000 જાતનાં ફૂલો તથા વાંસનાં ઝુંડ ઊગી નીકળે છે. જંગલ-પેદાશ તરીકે 90% લાકડું મેહૉગની પ્રકારનાં વૃક્ષોમાંથી મળે છે. પાઇન અને મગ્રોવ વૃક્ષો  બાકીનું લાકડું આપે છે. કપોક વૃક્ષોમાંથી મેળવાતા રેસા અવાહકો કે ગાદીઓ બનાવવામાં તથા રાચરચીલાને સજ્જ કરવાના સમારકામમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. વાંસમાંથી ઘર, ટોપલીઓ તથા રાચરચીલું બનાવાય છે. જંગલોમાંથી લાકડું સંભાળપૂર્વક મેળવી, તેને વીજસંચાલિત યંત્રો દ્વારા વહેરવામાં આવે છે. વધતી જતી વસ્તીને લીધે ખેતીનો વ્યાપ વધતો જાય છે, તેથી સરકારને જંગલોની જમીનો ખેડૂતોને ફાળવવી પડે છે. દક્ષિણ ફિલિપાઇન્સમાં વિષુવવૃત્તીય જંગલો આવેલાં છે. જ્યાં સૂકી ઋતુનો ગાળો હોય છે, ત્યાં પાનખર-જંગલો આવેલાં છે. મેહૉગનીના નક્કર લાકડાની અમેરિકા, જાપાન અને ચીન ખાતે નિકાસ થાય છે. વાયુશિક્(મગ્રોવ)નાં જંગલો કિનારાના ભાગોમાં જોવા મળે છે.

પ્રાણીજીવન : ટાપુઓ પર જુદા જુદા ભાગોમાં મગર, વાંદરાં, સાપ તેમજ જાતજાતનાં અયનવૃત્તીય પક્ષીઓ નજરે પડે છે. ઘુવડ જેવી આંખોવાળું ટર્સિયર નામનું નાનકડું પ્રાણી માત્ર ફિલિપાઇન્સ(તેમજ ઈસ્ટઇન્ડિઝ)માં જ જોવા મળે છે. કારાબાઓ નામથી ઓળખાતા જળભેંસ જેવા પાલતુ પ્રાણીને અહીંના ખેડૂતો હળ ચલાવવા તથા ભારવહન માટે ઉપયોગમાં લે છે. તમારાવ તરીકે ઓળખાતા નાના કદના કાચબાઓ માત્ર મિન્ડાનાઓ ટાપુ પર જ મળે છે.

માછીમારી : ફિલિપાઇન્સ એક વિશાળ ટાપુસમૂહ હોવાથી તેની આજુબાજુના સમુદ્રજળમાંથી વિવિધ પ્રકારની માછલીઓ તથા કરચલાં મળી રહે છે ખરાં, પરંતુ અહીં મત્સ્ય-ઉદ્યોગનો જોઈએ એટલા પ્રમાણમાં વિકાસ થયો નથી. માત્ર છીછરા જળમાં જ પ્લૅંક્ટનનો વિકાસ થાય છે અને વધુ માછલાં ઉત્પન્ન થાય છે. પશ્ચિમ તરફના દરિયાકાંઠે, સરોવરોમાં, ડાંગરનાં પાણીભર્યાં ખેતરોમાં અને ખાડીઓમાં માછલાં પકડવામાં આવે છે. મિન્ડોરો, સુલુ દ્વીપસમૂહ તથા ઝામ્બોંગા(મિન્ડાનાઓ)ના કિનારા નજીકથી અને મનિલા ઉપસાગર તથા પાલાવાન, સુલુ સમુદ્રનાં ઊંડાં જળમાંથી પણ માછલીઓ મળે છે. હવે યાંત્રિકીકરણથી મત્સ્ય-ઉત્પાદનમાં વધારો થતો જાય છે. લગૂના દ બે સરોવરમાંથી કાન્ડુલી નામની મહત્વની માછલીઓ મળે છે, જે વધુ પ્રમાણમાં ખપે છે.

ખેતી : આ દેશની આશરે 54 % ભૂમિ ખેતીલાયક છે; પરંતુ તેમાંથી માત્ર 27 % ભૂમિભાગમાં જ ખેતી થાય છે. દેશની કુલ વસ્તીના આશરે 60 % લોકો ખેતીની પ્રવૃત્તિમાં રોકાયેલા છે. ખેતીયોગ્ય જમીનો મધ્ય અને દક્ષિણ લ્યૂઝૉન, દક્ષિણ પાને, સેબુ, પશ્ચિમ નેગ્રૉસ અને લેટીમાં વધુ છે. મિન્ડાનાઓ, પાલાવાન અને લ્યૂઝૉનના ઉત્તર પર્વતીય વિસ્તારોમાં સરેરાશ 10 % જમીનોમાં જ ખેતી થાય છે. જ્વાળામુખીની ભસ્મથી બનેલી જમીનો ખૂબ ફળદ્રૂપ હોવાથી શેરડી, નાળિયેરી, અબાકા (મનિલા શણ) અને તમાકુ જેવા પાકો નિકાસને અનુલક્ષીને તથા ડાંગર, મકાઈ, કસાવા (starchy root), શક્કરિયાં, રતાળુ, કેળાં, કેકાઓ, કૉફી, કેરી, પાઇનેપલ જેવા પાકો સ્થાનિક જરૂરિયાતને અનુલક્ષીને ઉગાડાય છે. અહીં રબરના પાકનું મહત્વ ન હોવા છતાં મિન્ડાનાઓમાં તેની ખેતી થાય છે. ડાંગર અને મકાઈની ખેતીને સ્થાનિક મહત્વ અપાય છે; જ્યારે શેરડી, તમાકુ, અબાકા અને નાળિયેરીને નિકાસ અર્થે મહત્ત્વ અપાય છે. શેરડીમાંથી ખાંડ, અબાકામાંથી દોરડાં અને નાળિયેરીમાંથી કોપરાં, કોપરેલ, માર્ગેરીન, કાથી વગેરે તૈયાર થાય છે. અહીનાં ખેતરો પ્રમાણમાં નાના કદનાં હોય છે. પહાડી ઢોળાવો પર સીડીદાર ખેતરો તૈયાર કરીને ઉપયોગમાં લેવાય છે. કેટલીક જમીનો ગોચર માટે પણ વપરાય છે. ખેતીની સાથે સાથે કેટલાક ખેડૂતો જળભેંસ, ડુક્કર અને બકરાં પાળે છે તથા મરઘાઉછેર પણ કરે છે.

ખનિજસંપત્તિ : ફિલિપાઇન્સ તાંબું અને નિકલ જેવી ખનિજસંપત્તિમાં સમૃદ્ધ છે. આ ઉપરાંત અહીંથી સોનું, ચાંદી, જસત, સીસું, લોખંડ, મૅંગેનીઝ, ક્રોમાઇટ, કોબાલ્ટ જેવાં ખનિજો પણ થોડાક પ્રમાણમાં મળે છે. વળી ચિરોડી, આરસપહાણ, ચૂનાખડક, સિલિકા, મીઠું, પ્લૅટિનમ, ગ્રૅવલ અને હલકી જાતનો કોલસો પણ મળે છે. મનિલા અને બાટાન્ગાસના ઉપસાગર કાંઠા પરનાં તેલ-શુદ્ધીકરણનાં કારખાનાં આયાતી ખનિજતેલને શુદ્ધ કરે છે.

ઉદ્યોગો : ફિલિપાઇન્સમાં ભારે ઉદ્યોગોનો વિકાસ થયો નથી. તે કોલસાની આયાત અને લોહધાતુખનિજોની નિકાસ કરે છે. અહીંના મોટાભાગના યંત્રઉદ્યોગો ખેતી પર આધારિત છે. તેમાં કોપરાં, કોપરેલ, સિગાર, સિગારેટ, ખાંડ તથા ડાંગર છડવાનાં કારખાનાંનો સમાવેશ થાય છે. આ સિવાય સિમેન્ટ, રસાયણો, પગરખાં, કાપડ, કાગળ, કાચ, રાચરચીલું, રબરની પેદાશો, ખનિજતેલ-શુદ્ધીકરણ, લોખંડ-પોલાદ, રાસાયણિક ખાતરો, વાહનોનું જોડાણ, વીજાણુ-સાધનોનું જોડાણ વગેરે જેવા ઉદ્યોગો અગત્યના બની રહેલા છે. ગ્રામવિસ્તારોમાં ગૃહઉદ્યોગોનો સારો વિકાસ સધાયો છે. તેમાં ભરતકામ, વણાટકામ, સાદડીઓ અને ટોપલીઓ, માટીનાં વાસણો તથા સૌંદર્યપ્રસાધનો બનાવવાના ઉદ્યોગો આગળ પડતા છે.

બૃહદ્ મનિલાના કસબાઓમાં મોટાભાગના ઉદ્યોગોનું કેન્દ્રીકરણ થયેલું છે. ક્યૂઝૉન શહેરમાં કાપડ, કપડાં, ધાતુ અને પીણાંને લગતા ઉદ્યોગો; માન્ડાલુયાગ અને માલાબૉનમાં ખાંડ તથા ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓને લગતા ઉદ્યોગો તેમજ ઇલિગનમાં લોખંડ-પોલાદ, ખાતરો સિમેન્ટ જેવા ઉદ્યોગો આગળ પડતા છે.

ઉત્પાદનક્ષેત્ર : ફિલિપાઇન્સમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવતી ખાદ્ય ચીજો તથા પીણાંના ઉત્પાદન ઉપરાંત સિમેન્ટ, રસાયણો, સિગાર, કાપડ, કપડાં, વીજયંત્રસામગ્રી, શુદ્ધ કરેલી ધાતુઓ, પેટ્રોલિયમ-પેદાશો, ખાંડ અને લાકડાંની પેદાશોનું ઉત્પાદન પણ લેવાય છે. આયાતી કાચા માલમાંથી કપડાં, વીજાણુ-સામગ્રી, રાચરચીલું અને પગરખાં જેવી તૈયાર ચીજોની નિકાસ કરવામાં આવે છે. સરકાર નિકાસલક્ષી ઉદ્યોગોના વિકાસ માટે પ્રોત્સાહન આપે છે.

સેવાક્ષેત્ર : શિક્ષણ, નાણાં, સરકારી નોકરીઓ, મકાન-નિર્માણ, ઔષધો-દવાઓ, મિલકતો, વેપાર અને પરિવહન જેવા સેવાક્ષેત્રનો પણ અહીં વિકાસ કરવામાં આવેલો છે.

વીજ-ઊર્જા : દેશ વિવિધ પ્રકારનાં ઊર્જા-સાધનોનો ઉપયોગ કરે છે અને તેની ઇંધન-જરૂરિયાત માટે ખનિજતેલની આયાત કરે છે. લ્યૂઝૉન તથા મિન્ડાનાઓ ટાપુઓ પર બંધ-યોજનાઓનાં મહત્વનાં જળવિદ્યુત-મથકો આવેલાં છે.

વિદેશી વેપાર : ફિલિપાઇન્સમાં સ્થાનિક જરૂરિયાતની બધી જ ચીજવસ્તુઓ બનતી નથી; તેથી દેશનું 50% અર્થતંત્ર વિદેશી વેપાર પર નિર્ભર રહે છે. અહીંની મુખ્ય નિકાસી ચીજોમાં અબાકા, કેળાં, કોપરાં, કોપરેલ, કોપરા-છીણ, તાંબું, સોનું, લાકડાં, પૅક કરેલા પાઇનેપલ-ડબા અને ખાંડનો સમાવેશ થાય છે. મુખ્ય આયાતી ચીજોમાં યંત્રો અને યંત્રસજ્જતાની સામગ્રી, ખનિજતેલ, રસાયણો તથા અર્ધપ્રક્રિયા કરેલાં દ્રવ્યોનો સમાવેશ થાય છે. આયાતી મૂલ્ય નિકાસી મૂલ્ય કરતાં વધી જાય છે. યુ.એસ. છેલ્લાં 50 વર્ષથી ફિલિપાઇન્સનું મુખ્ય વેપારી સહભાગી રહ્યું છે. તે અહીંથી 33% પેદાશોની આયાત કરે છે અને 20% ચીજો ફિલિપાઇન્સને મોકલે છે. વેપારી સહભાગી તરીકે જાપાન બીજા ક્રમે આવે છે. યુરોપીય આર્થિક સમુદાયના દેશો તથા ઑસ્ટ્રેલિયા પણ આ દેશનાં વેપારી સહભાગી છે.

પરિવહન : ફિલિપાઇન્સની પરિવહન-વ્યવસ્થા એશિયાભરમાં ઉત્તમ કક્ષાની ગોઠવી હોવા છતાં હજી પૂરતા પ્રમાણમાં વિકસી નથી. અહીંની અસમતળ ભૂમિ પર રસ્તા અને રેલમાર્ગોમાં અવરોધો આવે છે. કુલ 2,080 કિમી. જેટલી લંબાઈના માર્ગો હોવા છતાં માત્ર 15% જ પાકા રસ્તા છે. લ્યૂઝૉન ટાપુ અને મનિલા શહેરમાં રેલસેવાને ઝડપી બનાવી છે. હવાઈ માર્ગો અને જળમાર્ગોની પણ સગવડ છે. દેશભરમાં 390 જેટલાં બંદરો કાર્યરત છે. મનિલા, સેબુ, ઇલોઇલો, દેવાઓ અને ઝામ્બોંગા અહીંનાં મુખ્ય બંદરો છે. મનિલા આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ મથક છે, ત્યાંથી એશિયા, યુ.એસ. અને ઑસ્ટ્રેલિયા તથા બૅંગકૉક, હૉંગકૉંગ, ટોકિયો અને સિંગાપુરની સેવાઓ ઉપલબ્ધ છે.

સંદેશાવ્યવહાર : દેશમાં આશરે 20 જેટલાં દૈનિક પત્રો બહાર પડે છે. આ પૈકીનાં મોટાભાગનાં અંગ્રેજીમાં અને બાકીનાં ફિલિપિનો, ચીની તથા અન્ય ભાષાઓમાં બહાર પડે છે. મોખરાનું સ્થાન ધરાવતાં દૈનિકો પૈકીનાં ‘મનિલા બુલેટિન’ અને ‘ફિલિપાઇન્સ ઇન્ક્વાયર’ મુખ્ય છે. દેશમાં ટી.વી., રેડિયો તથા ટેલિફોનની સુવિધાનું તંત્ર સારી રીતે ગોઠવાયેલું છે. પ્રત્યેક 9 વ્યક્તિદીઠ 1 વ્યક્તિ પાસે ટીવી, 8 વ્યક્તિદીઠ 1 વ્યક્તિ પાસે રેડિયો અને દરેક 65 વ્યક્તિદીઠ 1 વ્યક્તિ પાસે ટેલિફોનની સુવિધા છે.

આર્થિક સમસ્યાઓ : 1960 પછીના ગાળા દરમિયાન દેશનો આર્થિક વિકાસ નોંધપાત્ર રીતે થયો હોવા છતાં કુલ વસ્તીના 50 % કુટુંબો, ખાસ કરીને ઈશાન લ્યૂઝૉન તથા પૂર્વ વિસાયનના નિવાસીઓ, ગરીબી રેખાથી નીચેના સ્તરનું જીવન ગુજારે છે. પોષણક્ષમ ખોરાકના અભાવે કેટલાક લોકો બીમારીનો ભોગ બને છે. આ ઉપરાંત વાર્ષિક 2 % જેટલી વસ્તીવૃદ્ધિના દરને કારણે આર્થિક વિકાસ ઘટતો જાય છે. શિક્ષણ અને સ્વાસ્થ્ય-સંભાળ પાછળ વધુ ખર્ચ થતો હોવાથી અન્ય બાબતોનો વિકાસ રૂંધાય છે. જુદા જુદા વર્ગના લોકોની આવકનું પ્રમાણ અસમાન રહેતું હોવાથી ગરીબી હઠાવવાના સરકારી પ્રયાસોને સફળતા મળી શકી નથી. ઔદ્યોગિક વિકાસને વધુ મહત્વ અપાવાથી કૃષિક્ષેત્રે સમસ્યાઓ ઊભી થઈ છે. પૂરતાં નાણાંને અભાવે સુધારાઓ કરવાનું શક્ય બની શક્યું નથી.

વસ્તી-લોકો : ફિલિપાઇન્સની કુલ વસ્તી 6.9 કરોડ (1997) જેટલી છે. દેશની આશરે 50% વસ્તી સૌથી મોટા ટાપુ લ્યૂઝૉનમાં વસે છે. વિસ્તારની ર્દષ્ટિએ જોતાં દુનિયાભરમાં તે વસ્તીપ્રધાન દેશ ગણાય છે. અહીં વસ્તીવૃદ્ધિનો દર 2% જેટલો છે. કુલ વસ્તી પૈકીના 60% લોકો ગ્રામીણ અને 40% લોકો શહેરી છે. દેશમાંની સરેરાશ વસ્તીગીચતા સ્થાનભેદે દર ચોકિમી. મુજબ 200થી 230 વ્યક્તિની છે. તે ભૂપૃષ્ઠ, આબોહવા અને આર્થિક વિકાસ પર આધારિત છે. દેશનું 10% જેટલું વસ્તી-પ્રમાણ ધરાવતા લ્યૂઝૉન ટાપુમાં આવેલા પચરંગી શહેર, પાટનગર મનિલાની વસ્તીગીચતા દર ચોકિમી. મુજબ 12,000 જેટલી છે. મનિલા સિવાય સેબુ (વિસાયન), દેવાઓ (મિન્ડાનાઓ), ક્યુઝૉન-સિટી, ઇલોઇલો, ઝામ્બોંગા, બેકોલોડ તથા સાન કાર્લોસ મહત્વનાં ગણાતાં અન્ય શહેરો છે.

ફિલિપાઇન્સના નિવાસીઓ ફિલિપિનો તરીકે ઓળખાય છે. વસ્તીનો મોટોભાગ સ્થળાંતર કરીને આવેલા મલેશિયન, ઇન્ડોનેશિયન લોકોના વંશજોનો બનેલો છે. તે ઉપરાંત નેગ્રીટો (પિગ્મી), ચીની અને સ્પૅનિશ વસાહતીઓના વંશજો પણ છે. લોકોના જુદા જુદા સમૂહો જુદા જુદા ટાપુઓમાં વહેંચાયેલા છે. દરેકને તેમની આગવી સંસ્કૃતિ, ભાષા, રિવાજો અને રહેણીકરણી છે. તેઓ પહાડો તથા કિનારાની વચ્ચેના મેદાની ભાગોમાં વસે છે.

શહેરો તથા નગરોના મોટાભાગના આવાસો સ્પૅનિશ શૈલીના છે. શહેરોના મધ્ય ભાગમાં દેવળો, શાળાઓ, સરકારી કાર્યાલયો તેમજ ધંધાનાં સ્થળો આવેલાં હોય છે. ગ્રામ-આવાસો જમીનથી ઊંચે, લાકડાંનાં કે વાંસનાં તથા છાપરાં, ઘાસ કે પતરાંનાં આવરણવાળાં હોય છે. તેમનો જીવનનિર્વાહ ખેતી, માછીમારી, જંગલની પેદાશો, ખાણકાર્ય, મરઘા-ઉછેર કે ડુક્કર-ઉછેર પર થાય છે. તેમની આવકનું પ્રમાણ શહેરીઓની સરખામણીએ 50% ઓછું, પરંતુ આયુષ્યપ્રમાણ 20% વધુ હોય છે. સરકાર તરફથી શક્ય એટલી, સિંચાઈ અને ખેતીનાં સાધનોની સગવડ મળે છે. અહીં સંયુક્ત કુટુંબની પ્રથા છે, જુદાં જુદાં કુટુંબો હળીમળીને રહે છે. તેઓ તેમના ધાર્મિક, સામાજિક કે અન્ય પરંપરાગત તહેવારો ભેગાં મળીને ઊજવે છે.

ગરીબી રેખા હેઠળ જીવતા કેટલાક લોકો તથા શ્રમિકો જીવનનિર્વાહ અર્થે શહેરો તરફ સ્થળાંતર કરતા જાય છે. આ રીતે શહેરી વસ્તી વાર્ષિક 5%ના દરથી વધતી રહે છે. જગાના અભાવે તેઓ રેલમાર્ગ નજીક, કિનારાના ભાગોમાં, ખાડી વિસ્તારોમાં ઝૂંપડાં બનાવીને વસે છે. હવા-ઉજાસવિહીન આવાસોને કારણે તેમનામાં બીમારીનું પ્રમાણ વધે છે.

શહેરો અને નગરોના ઉચ્ચ કે મધ્યમ વર્ગના લોકો પોતપોતાની ક્ષમતા મુજબના ભવ્ય અને સુવિધાઓવાળા આવાસો ધરાવે છે. તેઓ શિક્ષિત તથા આધુનિક વિચારસરણીવાળા છે અને પશ્ચિમી ઢબનું જીવન જીવે છે. પુરુષો ઉદ્યોગ-ધંધા-વ્યવસાયોમાં રોકાયેલા છે, સ્ત્રીઓ પણ વ્યવસાય કે નોકરી કરે છે. તેમનાં બાળકો અલગ ખાનગી શાળાઓમાં જાય છે.

શિક્ષણ : અહીંના લોકોનો શિક્ષણદર એશિયાભરમાં ઊંચો ગણાય છે. દેશની 88 %થી 90 % વસ્તી લખી-વાંચી જાણે છે. 98 % બાળકો શાળાએ જાય છે. દેશમાં 1,300 પૂર્વ-પ્રાથમિક શાળાઓ, 35,000 જેટલી પ્રાથમિક-માધ્યમિક શાળાઓ, 400 જેટલી કૉલેજો આવેલી છે. સૅન્ટો ટૉમસ યુનિવર્સિટી અહીંની જૂનામાં જૂની તથા પૉલિટેક્નિક યુનિવર્સિટી મોટામાં મોટી યુનિવર્સિટી છે. આ ઉપરાંત 6,100 જેટલી ખાનગી શાળાઓ પણ છે. 6થી 21 વર્ષની ઉંમર સુધી બાળકો શિક્ષણ લે છે, કેટલાંક વચ્ચેથી છોડી પણ દે છે, તેથી 98%માંથી કૉલેજ-સ્તર સુધી પહોંચતાં 67% થઈ જાય છે. ઊંચા શિક્ષણદરથી લોકોની જીવનશૈલીમાં ઘણો સુધારો થયો છે.

ભાષા : ફિલિપાઇન્સમાં ફિલિપિનો અને અંગ્રેજી – એ બે મુખ્ય ભાષાઓ છે. 1987થી ફિલિપિનો ભાષાને સત્તાવાર રાષ્ટ્રીય ભાષાનું સ્થાન અપાયું છે. દેશની મોટાભાગની વસ્તી આ ભાષા લખી-વાંચી-બોલી જાણે છે. સરકારી પ્રકાશનો તથા શિક્ષણનાં પુસ્તકો ફિલિપિનોમાં, જ્યારે અન્ય ઇંગ્લિશમાં છે. દેશમાં લગભગ 87 જેટલી ભાષાઓ-બોલીઓ ઉપયોગમાં લેવાય છે. આઠ જેટલી સ્થાનિક ભાષાઓ મલાયા-પૉલિનેશિયન ઉત્પત્તિવાળી છે, તેમાં અરેબિક, ચીની, અંગ્રેજી, હિંદી અને સ્પૅનિશ શબ્દો ભળી ગયેલા છે. બહુ જ ઓછા લોકો અરેબિક, ચીની કે સ્પૅનિશ ભાષા બોલે છે.

ધર્મ : દેશમાં જેને જે ધર્મ પાળવો હોય તે પાળવાની છૂટ છે; પરંતુ મોટાભાગના લોકો ખ્રિસ્તી ધર્મ પાળે છે. એશિયામાં વધુમાં વધુ ખ્રિસ્તી ધર્મ પાળનારા દેશ તરીકે ફિલિપાઇન્સની ગણના થાય છે. 80%થી 90% લોકો રોમન કૅથલિક, 5% મુસ્લિમ, 2% સ્થાનિકધર્મી અને થોડાક બૌદ્ધ ધર્મ પાળનારા છે. કેટલાક ખ્રિસ્તીઓ સમાજ-કલ્યાણકેન્દ્રો, બાલપોષણ-કેન્દ્રો, ઔષધીય કેન્દ્રો ચલાવે છે. અમુક ખ્રિસ્તીઓ ભૂતપ્રેતમાં માને છે અને ભવિષ્યવાણી કરે છે.

સ્વાસ્થ્ય : તાજેતરમાં અહીં આયુષ્યનો દર વધ્યો છે. પુરુષોનું સરેરાશ આયુષ્ય 64 અને સ્ત્રીઓનું 66 વર્ષનું ગણાય છે. આખા દેશમાં મનિલાવાસીઓનો આયુદર વધુમાં વધુ છે. અહીંના કેટલાક વિસ્તારોમાં ન્યુમોનિયા, હૃદયરોગ અને ક્ષય મુખ્ય રોગ ગણાય છે. શુદ્ધ પાણી, સ્વચ્છતા અને રહેણીકરણીના સુધારાથી દેશના ઘણાખરા ભાગોમાં મૃત્યુદર ઘટ્યો છે. દેશમાં સ્વાસ્થ્ય-સંભાળકેન્દ્રો ઊભાં કરવામાં આવ્યાં છે. આ ઉપરાંત દેશમાં પ્રસૂતિગૃહો, બાલસંભાળ તથા પોષણયુક્ત ખોરાક માટેની સેવાઓ પણ ઉપલબ્ધ છે.

મનોરંજન : બાસ્કેટ-બૉલ અહીંની રાષ્ટ્રીય રમત છે. શહેરીઓ આ રમત ખૂબ માણે છે. ગામડાંઓમાં કૂકડાઓની લડાઈ યોજાય છે. જીતનારા જુગાર રમે છે. બાળકો પતંગ, ભમરડા અને સંતાકૂકડીની રમતો રમે છે. અઠવાડિયાના છેલ્લા દિવસો લોકો આનંદ-પ્રમોદમાં વિતાવે છે. તેઓ ઉદ્યાનોમાં જાય છે, દરિયાકિનારે ઉજાણીઓ યોજે છે, મિત્રો, સગાં-સંબંધીઓને મળવા જાય છે, બાળકોને ખરીદી કરી આપે છે.

સંસ્કૃતિ : આ દેશે સાહિત્યક્ષેત્રે, ચિત્રક્ષેત્રે, સંગીત તથા નૃત્યક્ષેત્રે ઘણા કલાકારો આપ્યા છે. અહીંનું સાહિત્ય ફિલિપિનો, અંગ્રેજી, સ્પૅનિશ તેમજ સ્થાનિક ભાષાઓમાં લખાયેલું છે. જૂનાં લખાણોમાં કહેવતો, જન્મ, મરણ, પ્રેમ, યુદ્ધો જેવા વિષયોની રજૂઆત કરતી વીરગાથાઓ તથા દંતકથાઓ સંગ્રહાયેલી મળે છે. કેટલાક લેખકોએ સમાજસુધારાવાળા સાહિત્યની ભેટ આપેલી છે.

મહાન ચિત્રકાર જુઆન લુનાનાં ચિત્રોથી ઓગણીસમી સદીમાં અને ફર્નાન્ડો ઍમોર્સોલોનાં ચિત્રોથી વીસમી સદીમાં ફિલિપાઇન્સ દુનિયાભરમાં જાણીતું બન્યું છે. તાજેતરમાં જાણીતા બનેલા ચિત્રકારોમાં કાર્લોસ (બોટોંગ) ફ્રાન્સિસ્કો, જોસ હર્નેન્ડેઝ, એન્ગ કિઉકોક અને વિસેન્ટ મનસાલાનો સમાવેશ કરી શકાય. ગિલેર્મો ટોલેન્ટિનો, બધા જ ફિલિપિનો શિલ્પીઓમાં મોટામાં મોટો ગણાય છે.

ભૂતકાળમાં અહીંના નિવાસીઓ તેમના દરેક પ્રસંગે સંગીતની મહેફિલ યોજતા, તે પરંપરા અહીંના મુસ્લિમો તેમજ અન્ય કેટલીક જાતિઓએ જાળવી રાખી છે. તેમાં તેઓ વિવિધ વાદ્યોનો ઉપયોગ કરે છે. હવે તો લોકો પૂર્વ-પશ્ચિમના સંગીતને મિશ્ર કરીને માણે છે. પ્રેમગીતો, લોકગીતો અહીંનાં લોકપ્રિય સ્વરૂપો છે. સંગીતક્ષેત્રે ફ્રેડી અંગ્વિલર, જોસ મેરી ચાન અને બાળસંગીતકલાકાર જોસેફાઇન રૉબર્ટો જેવાંઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ મેળવી છે. અભિનેત્રી લી સૅલોંગા, બૅલે-નૃત્યકાર મનિયા બેરેડો, લીસા મૅક્યુજા અને ઍના વિલાદોલિડ જેવાં કલાકારોએ પણ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી છે.

ઇતિહાસ : પુરાતત્વીય પુરાવાઓ પરથી જાણવા મળે છે કે 4 લાખ વર્ષ અગાઉ પાલાવાન ટાપુ પરની ટેબોન ગુફાઓમાં લોકોનો વસવાટ હતો. આજથી 50 હજાર વર્ષ અગાઉ નેગ્રીટો લોકો સ્થળાંતર કરીને આવેલા. આજના મોટાભાગના નિવાસીઓ ઇન્ડોનેશિયા અને મલાયામાંથી ઈ. પૂ. 3,000 વર્ષ અગાઉ આવીને વસેલા લોકોના વંશજો છે; બાકીના ચીની, સ્પૅનિશ, જાપાની, ભારતીયો તથા અમેરિકી છે. આટલાં વર્ષો દરમિયાન જુદી જુદી જાતિઓ વચ્ચે આંતરલગ્નો થતાં રહ્યાં છે, મિશ્ર પ્રજા ઉદભવી છે તેથી મિશ્ર સંસ્કૃતિનું વૈવિધ્ય જોવા મળે છે.

1521 અગાઉ આ દેશનો વેપાર પૂર્વ એશિયાઈ દેશો સાથે ચાલતો હતો. 1521માં સ્પેનના સાહસિક ફર્ડિનાન્ડ મૅગેલને અહીંના ટાપુઓ માટે સ્પૅનિશ અભિયાન આદરેલું. 1565–66માં જનરલ મિગ્વેલ લોપેઝ દ લેગાઝપીએ અહીં સર્વપ્રથમ સ્પૅનિશ વસાહત સ્થાપેલી. તેમાંથી ઊભી થયેલી સ્પૅનિશ સત્તા અહીં લાંબા વખત સુધી ટકી રહી. સ્પેનના ફિલિપ બીજાના નામ પરથી આ ટાપુઓને ફિલિપાઇન્સ નામ મળેલું છે. સ્પૅનિશ લોકોએ અહીં આવીને પોતાનો વેપાર વધારવાનું તથા ખ્રિસ્તી ધર્મનો પ્રચાર અને પ્રસાર કરવાનું કાર્ય કર્યે રાખ્યું. આ કારણે જ તો આજે અહીં રોમન કૅથિલક-ધર્મી લોકોની વસ્તી વધુ છે, તથા આર્થિક ર્દષ્ટિએ સધ્ધર કુટુંબોમાં સ્પૅનિશ ભાષા બોલાય છે.

ઈ. સ. 1889માં સ્પેન પાસેથી યુ.એસ. આ ટાપુઓ ખરીદી લીધા. 1898–99માં અહીંના લોકોએ અમેરિકનો  સામે બળવો કર્યો. અમેરિકી લશ્કરે બળવાને દાબી દઈ નેતાઓને જેલમાં પૂરી દીધા. સંઘર્ષો ચાલુ રહ્યા અને છેવટે આ દેશને 4થી જુલાઈ 1946ના રોજ પૂર્ણ સ્વરાજ આપવામાં આવ્યું. આજે આ દેશ 72 જેટલા પ્રાંતોમાં વહેંચાયેલો છે. 1946થી આ દેશે વર્ષાજંગલો, ફળદ્રૂપ જમીનો, માછીમારીનાં કેન્દ્રો જેવી કુદરતી સંપત્તિ વિકસાવી છે. વસ્તીવૃદ્ધિ અને ઓછા ઔદ્યોગિક વિકાસ જેવી કેટલીક આર્થિક સમસ્યાઓ ઊભી છે, જેનો દેશ હાલ સામનો કરી રહ્યો છે.

બીજલ પરમાર