Chemistry
રાસાયણિક સંદીપ્તિ (chemiluminescence)
રાસાયણિક સંદીપ્તિ (chemiluminescence) : જે તાપમાને સામાન્ય રીતે પ્રકાશની આશા ન રાખી શકાય તે તાપમાને રાસાયણિક પ્રક્રિયાને પરિણામે થતું પ્રકાશનું ઉત્સર્જન. આને ઠંડો પ્રકાશ પણ કહે છે, કારણ કે શ્યામ પિંડ (black body) સામાન્ય રીતે 500° સે.થી નીચા તાપમાને શ્યપ્રકાશ ઉત્પન્ન કરતો નથી. કેટલીક વાર ભૂતલ અવસ્થામાં રહેલો એક પ્રક્રિયક…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સંયોગીકરણ (chemical association)
રાસાયણિક સંયોગીકરણ (chemical association) : પરમાણુઓ અને અણુઓનું, તેમને એકબીજા સાથે બાંધી રાખતા રાસાયણિક બંધો કરતાં પણ નિર્બળ એવાં બળો દ્વારા મોટા એકમો(units)માં સમુચ્ચયન (aggregation). આ પદ(term)નો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે સમાન પ્રકારના પરમાણુઓ કે અણુઓના સમુચ્ચયન પૂરતો મર્યાદિત છે. બહુલીકરણ(polymerisation)માં પણ સમાન પ્રકારના એકમોના એકબીજા સાથેના જોડાણથી મોટા એકમોનું નિર્માણ…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સંયોજન (chemical compound)
રાસાયણિક સંયોજન (chemical compound) : બે અથવા વધુ તત્વોના એકબીજા સાથે નિશ્ચિત (fixed) પ્રમાણમાંના સંયોગ(combination)થી ઉદભવતો પદાર્થ. સંયોજન બનવા સાથે રાસાયણિક પ્રક્રિયા સંકળાયેલી છે એટલે કે તેમાં ભાગ લેતા પરમાણુઓના સંયોજકતા ઇલેક્ટ્રૉનની સંરચનામાં ફેરફાર થાય છે. સંયોજનનું રાસાયણિક સૂત્ર (formula) તેમાં રહેલાં તત્વોના રૂપમાં તેનું સંઘટન દર્શાવે છે; દા.ત., પાણીનું…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સંશ્લેષણ
રાસાયણિક સંશ્લેષણ : સાદાં રાસાયણિક સંયોજનોમાંથી સંકીર્ણ સંયોજનો બનાવવાની પ્રવિધિ. આ એવી પ્રવિધિ છે, જેના દ્વારા રોજિંદી જરૂરિયાતો માટેના આવશ્યક પદાર્થો બનાવાય છે. આ શબ્દપ્રયોગ આમ તો બધાં જ રાસાયણિક સંયોજનોને લાગુ પડે છે; પરંતુ મહદ્અંશે તે કાર્બનિક સંયોજનોના સંશ્લેષણ માટે વપરાય છે. કુદરતમાં મળતા રાસાયણિક પદાર્થોના બંધારણ અંગે વધુ…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સંયોજન(combination)ના નિયમો
રાસાયણિક સંયોજન(combination)ના નિયમો : જ્યારે તત્વો રાસાયણિક રીતે સંયોજાય ત્યારે તેમનાં વજનોના (અથવા કદના) સાપેક્ષ પ્રમાણને લગતા નિયમો. નિયત પ્રમાણનો નિયમ (law of definite proportions) : કોઈ પણ સંયોજન ગમે તે રીત દ્વારા બનાવવામાં આવે તો પણ તેમાં રહેલાં તત્વોનું વજનમાં દર્શાવેલું પ્રમાણ નિયત રહે છે; દા.ત., પાણી કોઈ પણ…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સાંખ્યિકી (chemical statistics)
રાસાયણિક સાંખ્યિકી (chemical statistics) : પ્રણાલીના દબાણ, એન્થાલ્પી, એન્ટ્રોપી જેવા સ્થૂળ (macroscopic) ઉષ્માગતિજ ગુણધર્મોને ક્વૉન્ટમ યાંત્રિકી દ્વારા મેળવેલ પારમાણ્વિક/આણ્વિક ગુણધર્મો સાથે સાંકળી લેતી વિજ્ઞાનની શાખા. પ્રયોગશાળામાં જે પ્રણાલીઓનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે તેને સ્થૂળ અથવા વિશાળસ્વરૂપ (macroscopic) કહી શકાય, કારણ કે તે અનેક સૂક્ષ્મ ઘટક-કણોની બનેલી હોય છે. આવી પ્રણાલીઓ…
વધુ વાંચો >રાસાયણિક સૂત્ર (chemical formula)
રાસાયણિક સૂત્ર (chemical formula) : રાસાયણિક સંયોજનનું સંઘટન [તેમાં હાજર રહેલાં તત્વો અને તેમનું પ્રમાણ (પરમાણુઓની સંખ્યા)] દર્શાવવાની વિવિધ રીતો પૈકીની એક. સંયોજન માટે વપરાતાં સૂત્રોનાં વિવિધ સ્વરૂપોમાં પ્રમાણસૂચક (empirical), આણ્વિક (molecular), બંધારણીય (structural) અને પ્રક્ષેપણ (projection) સૂત્રોને ગણાવી શકાય. તત્વનો અણુ એક કરતાં વધુ પરમાણુઓ ધરાવતો હોય તો તેના…
વધુ વાંચો >રિચર્ડ્ઝ, થિયોડૉર વિલિયમ (Richards, Theodore William)
રિચર્ડ્ઝ, થિયોડૉર વિલિયમ (Richards, Theodore William) (જ. 31 જાન્યુઆરી 1868, જર્મન ટાઉન, પેન્સિલ્વેનિયા, યુ.એસ.; અ. 2 એપ્રિલ 1928, કેમ્બ્રિજ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.) : માત્રાત્મક (quantitative) રાસાયણિક વિશ્લેષણ દ્વારા સાપેક્ષ પરમાણુભારના ચોક્કસ (accurate) નિર્ધારણ માટેના પ્રખ્યાત યુ.એસ. વૈશ્લેષિક રસાયણવિદ. 60 જેટલાં તત્વોના પરમાણુભાર અંગેના સંશોધન અને સમસ્થાનિકોના અસ્તિત્વ માટેના સૂચન બદલ તેમને…
વધુ વાંચો >રિડક્શન-ઑક્સિડેશન
રિડક્શન-ઑક્સિડેશન પરમાણુ અથવા પરમાણુસમૂહ સાથે સંલગ્ન ઇલેક્ટ્રૉનની સંખ્યામાં વધારો-ઘટાડો થતો હોય તેવી સમક્ષણિક (simultaneous) રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ પૈકીની એક. જો ઇલેક્ટ્રૉનની સંખ્યામાં વધારો થતો હોય તો રિડક્શન (અપચયન) અને જો ઘટાડો થતો હોય તો ઑક્સિડેશન (ઉપચયન) કહેવાય છે. બંને પ્રક્રિયાઓ એકસાથે થતી હોવાથી પ્રક્રિયા દરમિયાન એક પદાર્થનું ઑક્સિડેશન અને બીજાનું રિડક્શન…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – જોરહાટ
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, જોરહાટ : સીએસઆઈઆર (CSIR) સ્થાપિત વિવિધ પ્રયોગશાળાઓમાંની એક. ઈશાન ભારતના પ્રદેશોની કુદરતી સંપત્તિ આધારિત એવી સ્વદેશી ટૅકનૉલૉજી વિકસાવવા આ સંસ્થા કાર્ય કરે છે કે જે ગુણવત્તા, કિંમત તથા ક્ષમતાની દૃષ્ટિએ આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો સાથે સુસંગત હોય. સંસ્થાની સંશોધન તથા વિકાસ શાખા મુખ્યત્વે તેલક્ષેત્રોમાંથી મળતાં રસાયણો, કૃષિ-રસાયણો, સુગંધી દ્રવ્યો…
વધુ વાંચો >