વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે

ગરમ પાણીના ઝરા : સામાન્ય રીતે જ્વાળામુખીને પાત્રરૂપ વિસ્તારોમાં જોવા મળતા ઝરા. ગરમ પાણીના ઝરાનું તાપમાન હૂંફાળા પાણીથી માંડીને 100° સે. સુધીનું હોઈ શકે છે. ઝરાના પાણીમાં ખનિજ દ્રવ્ય ઓગળેલું હોય છે. કેટલીક વખતે પાણીમાં ઓગળેલા ચૂનેદાર દ્રવ્યની નિક્ષેપક્રિયા બને છે અને તે ‘કૅલ્કસિન્ટર’ના નામથી ઓળખાય છે. આવા નિક્ષેપોનું રાસાયણિક…

ગરમ પાણીના ફુવારા : જ્વાળામુખીને પાત્રરૂપ વિસ્તારોમાં આવેલા ગરમ પાણીના ઝરામાંથી કેટલીક વખતે અમુક અમુક સમયને અંતરે વેગ સાથે બહાર ફેંકાતાં ગરમ પાણી અને વરાળ. આ પ્રકારના લક્ષણવાળા ઝરા ગરમ પાણીના ફુવારા તરીકે ઓળખાય છે. તેમાંથી બહાર ફેંકાતા પાણીનો જથ્થો થોડાક લિટરથી માંડીને હજારો લિટર સુધીનો હોય છે. અને પાણી…

ગંધક (ભૂસ્તર) : રા. બં. : S; સ્ફ. વ. : ઑર્થોરૉમ્બિક; સ્વ. : પિરામિડથી બંધાયેલા સ્ફટિક, જથ્થામય કે પોપડી સ્વરૂપ; રં. : પીળો, પરંતુ કેટલીક વખતે લાલાશ કે લીલાશ પડતો; સં. : પ્રિઝમ અને પિરામિડને સમાંતર; ચ. : રાળ જેવો; ચૂ. : પીળો; ક. : 1.5થી 2.5; વિ. ઘ. :…

ગાર્નેટ (વિશિષ્ટ ખનિજ વર્ગ) : આ ખનિજ વર્ગમાં ચોક્કસ નામવાળા મહત્વના ખનિજ પેટાપ્રકારોની શ્રેણીનો સમાવેશ કરેલો છે. ગાર્નેટ ખનિજ ક્યૂબિક સ્ફટિક વર્ગમાં સ્ફટિકીકરણ પામે છે. તેમનાં સ્ફટિકોમાં સ્વાભાવિક રીતે જોવા મળતાં સ્વરૂપો ‘ડોડેકાહેડ્રન’ અને ‘ટ્રેપેઝોહેડ્રન’ છે. બધાં ગાર્નેટનું સામાન્ય સૂત્ર એક છે; પરંતુ બંધારણમાં રહેલાં તત્વો જુદાં જુદાં હોય છે,…