ભૌતિકશાસ્ત્ર
ઑઇલર, કેલ્પિન હાન્સ ફૉન
ઑઇલર, કેલ્પિન હાન્સ ફૉન (જ. 15 ફેબ્રુઆરી 1873, ઓગ્સબર્ગ; અ. 6 નવેમ્બર 1964, સ્ટૉકહોમ) : શર્કરાના આથવણ અંગેના પ્રદાન માટે સર આર્થર હાર્ડેન સાથે રસાયણશાસ્ત્રના 1929ના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. પિતા રૉયલ બેવેરિયન રેજિમેન્ટમાં જનરલ. મ્યુનિક એકૅડેમી ઑવ્ પેઇન્ટિંગમાં 1891-1893 દરમિયાન કળાનો અભ્યાસ. રંગના પ્રશ્નો, ખાસ કરીને વર્ણપટના રંગના અભ્યાસમાંથી તેઓ…
વધુ વાંચો >ઑઇલર લિયૉનહાર્ડ
ઑઇલર લિયૉનહાર્ડ (જ. 15 એપ્રિલ 1707, બાઝલ, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 18 સપ્ટેમ્બર 1783, પીટસબર્ગ, રશિયા) : સ્વિસ ગણિતશાસ્ત્રી અને ભૌતિકશાસ્ત્રી, શુદ્ધ ગણિતના સંસ્થાપકોમાંના એક. તેમણે ગણિતશાસ્ત્રનાં બધાં પૃથક્કરણાત્મક પાસાંમાં વિપુલ પ્રદાન કર્યું છે. તેમના સમકાલીનોએ તેમને ગણિતીય વિશ્લેષણનો અવતાર કહેલા. જીવનનાં છેલ્લાં સત્તર વર્ષનો અંધાપો પણ તેમની સર્જનશક્તિને રૂંધી શક્યો ન…
વધુ વાંચો >ઓ એ ઓ
ઓ એ ઓ : ભ્રમણ કરતી ખગોળવિજ્ઞાની વેધશાળા (Orbiting Astronomical Observatory) આયનમંડળ(ionosphere)ના ઉપલા સ્તરોથી ઊંચેના અંતરીક્ષમાંથી આવતાં પારજાંબલી તથા ઍક્સ-કિરણોનાં ગુચ્છ, ઊર્જા અને સ્રોતનું સર્વેક્ષણ કરતો ઉપગ્રહ. OAO–I : ઉપર્યુક્ત ખગોળીય સંશોધન માટે, 1966ના એપ્રિલની 8 તારીખે, સૌપ્રથમ વખત તરતા મૂકેલા આ શ્રેણીના ઉપગ્રહની ભ્રમણકક્ષા 800 કિમી. ઊંચાઈએ અને 350…
વધુ વાંચો >ઑગો (Orbiting Geophysical Observatory – OGO)
ઑગો (Orbiting Geophysical Observatory – OGO) : ભ્રમણ કરતી ભૂભૌતિકીય વેધશાળા. પૃથ્વીના વાયુમંડળ-(aerosphere)થી ભૂચુંબકાવરણ (magnetosphere) સુધી અંતરીક્ષની માહિતી આપતી અને વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણોથી સજ્જ કરાયેલી ઉપગ્રહમાંની વેધશાળા. તેના વડે પૃથ્વીનો આકાર, રેડિયોતરંગો વડે પૃથ્વી પરનાં જુદાં જુદાં સ્થળો વચ્ચેનું અંતર, ધરીની આસપાસ પૃથ્વીના પરિભ્રમણના સમયમાં થતા ફેરફાર, દૂર સુધી પહોંચી શકે…
વધુ વાંચો >ઓઝમા પ્રૉજેક્ટ
ઓઝમા પ્રૉજેક્ટ : લાંબા અંતરે આવેલા ગ્રહો ઉપરના રહેવાસીઓ વચ્ચે એકબીજાના સંપર્ક અર્થે, જો કોઈ રેડિયો-સંદેશાઓની આપલે થતી હોય, તો તેમને ઝીલવા માટેનો એક પ્રૉજેક્ટ. અમેરિકન લેખક એલ. ફ્રૅન્ક બૌમની વાર્તાના અતિ દૂર આવેલા એક સુંદર કાલ્પનિક સ્થળ ‘ઓઝ’(Oz)ના નામ પરથી આ પ્રૉજેક્ટના નિયામક ફ્રેન્કે-ડી-ડ્રેડે પ્રૉજેક્ટનું નામ ‘ઓઝમા પ્રૉજેક્ટ’ આપ્યું.…
વધુ વાંચો >ઑઝુ અસર
ઑઝુ અસર (Auger effect) : ફ્રેન્ચ વિજ્ઞાની પિયેર વિક્તર ઑઝુએ શોધેલી પરમાણુ ભૌતિકવિદ્યા(automic physics)ની એક સ્વત: પ્રવર્તિત (spontaneous) પ્રક્રિયા. પરમાણુને ન્યૂક્લિયસ અને તેની ફરતે એકકેન્દ્રીય (concentric) ઇલેક્ટ્રૉન કવચો (shells) આવેલાં હોય છે. અંત:સ્થ ‘K’ કવચમાંનાં ઇલેક્ટ્રૉનને, ઇલેક્ટ્રૉનના પ્રચંડ વર્ષણ અથવા ન્યૂક્લિયસના શોષણ દ્વારા કે અન્ય રીતે દૂર કરવામાં આવે, ત્યારે…
વધુ વાંચો >ઓઝોન મંડળ
ઓઝોન મંડળ (ozonosphere) : પૃથ્વીની સપાટીથી 15 કિમી.થી 50 કિમી. સુધીની ઊંચાઈના વિસ્તારમાં આવેલો વાતાવરણનો રસોમંડળ (stratosphere) નામનો વિભાગ; એમાં ઓઝોન(O3)નું સંયોજન તથા વિયોજન (dissociation) થાય છે. ઓઝોન સામાન્યત: લગભગ 70 કિમી. ઊંચાઈ સુધી પ્રસરેલો હોય છે. હટ્ઝબર્ગ સાતત્ય(continuum)ના વર્ણપટના 2000-2400 તરંગલંબાઈના અલ્ટ્રાવાયોલેટ સૌર કિરણોનું ઑક્સિજન વડે 35 કિમી. ઊંચાઈએ…
વધુ વાંચો >ઑટોમૅટિક ડેટા પ્લૅટફૉર્મ
ઑટોમૅટિક ડેટા પ્લૅટફૉર્મ : પૃથ્વી પર સ્થપાયેલાં સ્વયંસંચાલિત હવામાનમથકો. તે ટ્રાન્સમીટરની મદદથી, વાતાવરણનાં પરિબળોના આંકડા સમયાંતરે પ્રસારિત કરતા રહે છે. આ બધા આંકડા ઉપગ્રહ દ્વારા ઝીલવામાં આવે છે અને અમુક સમય બાદ તેમનું પુન: પ્રસારણ થાય છે. આવા આંકડા એકત્રિત કરીને પૃથ્વી પરનાં મધ્યસ્થ હવામાનમથકોમાં તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.…
વધુ વાંચો >ઑટોમૅટિક પિક્ચર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમ
ઑટોમૅટિક પિક્ચર ટ્રાન્સમિશન સિસ્ટમ : ભૂમિ પરના રેડિયો મથકેથી, ઉપગ્રહ દ્વારા અથવા તો રેડિયો અને કેબલ દ્વારા કોઈ તસવીર કે ચિત્રનો દૂરસંચાર કરવા માટેની પદ્ધતિ. અવકાશયાન (space craft) અથવા કૃત્રિમ ઉપગ્રહમાં ગોઠવેલા કૅમેરાની મદદથી પૃથ્વીની સપાટીની તસવીર તથા પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં સર્જાતાં વાદળોનાં વમળો, તેમના આકાર અને પ્રવહન દર્શાવતી તસવીરો લઈને,…
વધુ વાંચો >ઑટોરેડિયોગ્રાફી
ઑટોરેડિયોગ્રાફી (autoradiography) : કોષના ગતિશીલ તંત્ર તથા સંશ્લેષણ અને ચયાપચયનાં સોપાનોની પરખ માટેની કિરણોત્સર્ગી (radioactive) પદ્ધતિ. તેને જૈવતંત્રના આત્મસંવેદનરૂપ આલેખ ગણી શકાય. મહાકાય અણુઓ(macromolecules)ના જૈવ-સંશ્લેષણ (biosynthesis) દરમિયાન યોગ્ય સોપાને કિરણોત્સર્ગી સમસ્થાનિકો (isotopes) (દા.ત., P-31, C-14, ટ્રિટિયમ H-3) દાખલ કરવામાં આવે છે. આવાં તત્વોવાળી પેશી અથવા અંગને સ્થાયી (fix) કરી, તેનો…
વધુ વાંચો >