પ્રવીણસાગર સત્યપંથી

કૅલિફૉર્નિયમ : તત્વોની ઍક્ટિનાઇડ શ્રેણીનું નવમું વિકિરણધર્મી ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Cf. અસ્થિર હોવાને કારણે તે મુક્ત અવસ્થામાં કે સંયોજન-સ્વરૂપે મળી આવતું નથી. આથી કૃત્રિમ રીતે [નાભિકીય સંશ્લેષણ (nuclear synthesis) દ્વારા] તેનું સંશ્લેષણ કરવામાં આવે છે. 9 ફેબ્રુ. 1950ના રોજ ચાર યુ.એસ. વૈજ્ઞાનિકો  સ્ટેન્લી જી. થૉમ્સન, કેનેથ સ્ટ્રીટ, આલ્બર્ટ ઘીઓર્સો અને ગ્લેન…

કૅલોમલ ધ્રુવ : અજ્ઞાત અથવા દર્શક (indicator) વીજધ્રુવનો વિભવ (potential) માપવા માટે પ્રમાણભૂત હાઇડ્રોજન વીજધ્રુવની અવેજીમાં વપરાતો દ્વિતીયક સંદર્ભ વીજધ્રુવ. તે ધાતુ-અલ્પદ્રાવ્ય ક્ષાર પ્રકારનો પ્રતિવર્તી વીજધ્રુવ છે અને તેમાં મર્ક્યુરી (Hg) ધાતુ કૅલોમલ (મર્ક્યુરસ ક્લોરાઇડ, Hg2Cl2) વડે સંતૃપ્ત કરેલા પોટૅશિયમ ક્લોરાઇડ(KCl)ના દ્રાવણના સંપર્કમાં રહેલી હોય છે. આ માટે મર્ક્યુરી, કૅલોમલ…

કૅલ્શિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના બીજા અગાઉના II સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Ca. તે મુક્ત અવસ્થામાં મળી આવતું નથી. વિપુલતાની ર્દષ્ટિએ બ્રહ્માંડમાં તેરમું અને પૃથ્વી પર પાંચમું સ્થાન, તેમજ ધાતુ તરીકે ત્રીજું સ્થાન ધરાવે છે. પૃથ્વીના પોપડામાં 3.22 % કૅલ્શિયમનાં સંયોજનો છે અને લગભગ સર્વત્ર મળી આવે છે. તે વનસ્પતિ અને…

કૉર્નફોર્થ, જ્હૉન વૉરકપ (જ. 7 સપ્ટેમ્બર 1917, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 8 ડિસેમ્બર 2013, સસેક્સ, ઇગ્લૅન્ડ) : નોબેલ પારિતોષિકના સહભાગી બ્રિટિશ રસાયણજ્ઞ. 1937માં તેમણે સિડની યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતકની અને 1941માં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી ડૉક્ટરેટની પદવી મેળવી. એ જ અરસામાં રીશ હારાડેન્સ નામનાં વિદુષી સાથે લગ્ન કર્યાં. તેમની સાથે પ્રયોગશાળામાં સંશોધન-સહકાર્યકર્તા તરીકે રીશે સારી…

કૌમારિન : ગિયાનામાં થતા ટૉન્કા (tonka) છોડમાંથી મળતું અને તાજા કાપેલા સૂકા ઘાસની વાસ ધરાવતું વિષમચક્રીય કાર્બનિક સંયોજન. તે એક લૅક્ટૉન છે. અણુસૂત્ર છે C9H6O2. તેને બેન્ઝોપાયરોન પણ કહે છે. તેનું બંધારણીય સૂત્ર નીચે પ્રમાણે છે : સંશ્લેષિત રીતે તેને સેલિસીલિક આલ્ડિહાઇડ, સોડિયમ એસિટેટ અને એસેટિક એન્હાઇડ્રાઇટને ગરમ કરીને પણ…