ગિરીશભાઈ પંડ્યા
મૅગ્માજન્ય ખવાણ
મૅગ્માજન્ય ખવાણ (magmatic stopping) : પ્રાદેશિક ખડકો પર મૅગ્માથી થતી આત્મસાતીકરણની ક્રિયા. પોપડાના અંદરના ભાગોમાં નાના કે મોટા પાયા પર મૅગ્માની અંતર્ભેદનક્રિયા યજમાન (પ્રાદેશિક) ખડકો પર થતી હોય છે. મૅગ્માને ઉપર કે આજુબાજુ તરફ જવા માટે જગા કરવી પડે છે. સામાન્ય રીતે તો ફાટો કે સાંધા કે અન્ય નબળા વિભાગો…
વધુ વાંચો >મૅગ્માજન્ય નિક્ષેપો
મૅગ્માજન્ય નિક્ષેપો (magmatic deposits) : મૅગ્મામાંથી તૈયાર થયેલા નિક્ષેપો. પોપડાની જુદી જુદી ઊંડાઈવાળા વિભાગોમાં મૅગ્માના સ્ફટિકીકરણની ક્રિયાને પરિણામે વિવિધ અગ્નિકૃત ખડકો તૈયાર થવાની સાથે સાથે 1,500° થી 900° સે. તાપમાન અને ઊંચાથી મધ્યમ દબાણના સંજોગોની અસર હેઠળ, તેમાં રહેલા ઘટકોના પ્રમાણ મુજબ ઓછાવત્તા મૂલ્યવાળા આર્થિક ખનિજનિક્ષેપો પણ બનતા રહે છે.…
વધુ વાંચો >મૅગ્માજન્ય સ્વભેદન
મૅગ્માજન્ય સ્વભેદન (magmatic differentiation) : મૅગ્મામાંથી ક્રમશ: તૈયાર થતા અગ્નિકૃત ખડકોના વિવિધ પ્રકારો. પોપડાની અમુક ઊંડાઈએ પ્રવર્તતી ગરમીની અસર હેઠળ અગાઉથી ત્યાં અસ્તિત્વ ધરાવતા ઘનખડકોના પીગળી જવાથી મૅગ્મા બને છે – એવું એક મંતવ્ય હાલ પ્રવર્તે છે. ભૂસ્તરીય ઇતિહાસકાળ દરમિયાન પ્રત્યેક 3થી 5.5 કરોડ વર્ષના કાળગાળાને આંતરે આંતરે તૈયાર થતા…
વધુ વાંચો >મેઘના (નદી)
મેઘના (નદી) : બાંગલાદેશમાં આવેલો ગંગા-બ્રહ્મપુત્ર નદીઓથી રચાતા ત્રિકોણપ્રદેશનો જળપ્રવાહ. આ નામ સુરમા (બરાક) નદીનાં જળ તેમાં ભળ્યાં પછીના બ્રહ્મપુત્ર નદીના હેઠવાસ(ભૈરવ બજાર પછીના હેઠવાસ)ના પ્રવાહ માટે યોગ્ય રીતે અપાયેલું છે. પદ્મા (ગંગા) અને જુમના(બ્રહ્મપુત્ર)નાં જળ ચાંદપુર પાસે જ્યાં ભેગાં થાય છે, ત્યાંથી તે દક્ષિણ તરફ વહે છે અને ઢાકા…
વધુ વાંચો >મેટાગૅબ્બ્રો, મેટાડોલેરાઇટ, મેટાબેસાલ્ટ
મેટાગૅબ્બ્રો, મેટાડોલેરાઇટ, મેટાબેસાલ્ટ : બેઝિક અગ્નિકૃત ખડકોની પરિવર્તિત વિકૃતિજન્ય પેદાશો. અગ્નિકૃત ખડકોનાં નામમાં આવતો ‘મેટા’ પૂર્વગ, અગાઉના ખડક પર વિકૃતિ દ્વારા ખનિજીય અને રાસાયણિક બંધારણમાં થયેલા પરિવર્તનનો સંકેત કરે છે. બેઝિક અગ્નિકૃત ખડકો પર થતી દાબઉષ્ણતા-વિકૃતિની અસરને પરિણામે સોસ્યુરાઇટીભવન, ક્લૉરાઇટીભવન, યુરેલાઇટીભવન જેવા ફેરફારો તેનાં ઉદાહરણો ગણાય. ઘણાખરા ખનિજીય ફેરફારો તો…
વધુ વાંચો >મેટામિક્ટ–મેટામિક્ટીભવન
મેટામિક્ટ–મેટામિક્ટીભવન : અમુક ખનિજોના મૂળભૂત આણ્વિક માળખામાં થતું ભંગાણ તથા પરિણામી પુનર્રચના. ખનિજ અંતર્ગત યુરેનિયમ કે થૉરિયમની કિરણોત્સર્ગિતા દ્વારા જેમનું મૂળભૂત આણ્વિક રચનાત્મક માળખું ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં પુનર્રચના પામ્યું હોય એવાં ખનિજો માટે આ શબ્દપ્રયોગ ઉપયોગમાં લેવાય છે. ક્યારેક આવાં ખનિજો સ્ફટિકમય સ્થિતિમાંથી દળદાર સ્થિતિમાં પણ ફેરવાઈ જતાં હોય છે. સ્ફટિકમય…
વધુ વાંચો >મેડક
મેડક : સ્થાન-સીમા-વિસ્તાર : તેલંગણાનો પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17° 27´થી 18° 19´ ઉ. અ. અને 77° 28´થી 79° 10´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 9,700 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે નિઝામાબાદ જિલ્લો, ઉત્તર અને ઈશાન તરફ કરીમનગર જિલ્લો, પૂર્વમાં વારંગલ જિલ્લો, અગ્નિ તરફ નાલગોંડા…
વધુ વાંચો >મેડેરા (નદી)
મેડેરા (નદી) : ઍમેઝોન નદીની મુખ્ય સહાયક નદીઓ પૈકીની એક. તેનું પૉર્ટુગીઝ નામ રિયો મેડેરા છે. બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદે આવેલા વિલા બેલા ખાતે ભેગી થતી મામોરી અને બેની નદીઓમાંથી આ નદી બને છે. આ સંગમ પછીથી તે ઉત્તર તરફ આશરે 100 કિમી. સુધી વહે છે, અહીં તે બ્રાઝિલ-બોલિવિયાની સરહદ રચે છે.…
વધુ વાંચો >મેડેરા ટાપુઓ
મેડેરા ટાપુઓ (Madeira Islands) : આફ્રિકાના વાયવ્ય કિનારાથી દૂર આટલાંટિક મહાસાગરમાં આવેલા જ્વાળામુખીજન્ય ટાપુઓનો સમૂહ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 32° 44´ ઉ. અ. અને 17° 00´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 796 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે કેનેરી ટાપુઓથી ઉત્તર તરફ 420 કિમી.ને અંતરે તથા જિબ્રાલ્ટરની સામુદ્રધુનીથી નૈર્ઋત્યમાં આવેલા…
વધુ વાંચો >મેડેલિન
મેડેલિન (medellin) : દક્ષિણ અમેરિકાના કોલંબિયા દેશમાં, મધ્ય કૉર્ડિલેરામાં, બોગોટા પછીના બીજા ક્રમે આવતું મોટું શહેર અને ઔદ્યોગિક મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 15´ ઉ. અ. અને 75° 35´ પ. રે. તે દેશના વાયવ્ય ભાગમાં સમુદ્ર-સપાટીથી આશરે 1,538 મીટરની ઊંચાઈ પર કાઉકા (Cauca) નદીથી પૂર્વમાં આવેલી રમણીય ખીણમાં આવેલું છે.…
વધુ વાંચો >