૮.૩૨
તૃતીય જીવયુગથી તેલ ઉદ્યોગ (ખાદ્ય)
તેલ ઉદ્યોગ — ખાદ્ય
તેલ ઉદ્યોગ — ખાદ્ય : વિવિધ પ્રકારના ખાદ્યતેલનું ઉત્પાદન કરતા ઉદ્યોગો. મગફળી, તલ, ખરસાણી, સૂર્યમુખી, દિવેલાં, રાઈ, સરસવ, કસુંબી, અળશી વગેરે તેલીબિયાંમાંથી દાણાનું પિલાણ કરી તેલ કાઢવા માટે સંકળાયેલ ઔદ્યોગિક એકમોની તેલ ઉદ્યોગોમાં ગણતરી થાય છે. તેલીબિયાંમાંથી તેલ કાઢવાની મુખ્યત્વે ત્રણ રીતો પ્રચલિત છે : (1) બળદ અથવા પાવરથી ચાલતી…
વધુ વાંચો >તૃતીય જીવયુગ
તૃતીય જીવયુગ કેનોઝોઇક(નૂતન જીવ) મહાયુગનો પૂર્વાર્ધકાળ એટલે તૃતીય જીવયુગ. ભૂસ્તરીય કાળક્રમમાં મધ્યજીવયુગ (મેસોઝોઇક યુગ) પછી શરૂ થતો હોઈ તેને તૃતીય જીવયુગ (ટર્શ્યરી) નામ આપવામાં આવ્યું છે. ભૂસ્તરીય ઇતિહાસમાં તેમની ખડકરચનાઓની જમાવટ આજથી ગણતા 6.5 ± કરોડ વર્ષ અગાઉથી શરૂ થઈને 20 ± લાખ (છેલ્લાં સંશોધનો મુજબ 16 ± લાખ વર્ષ)…
વધુ વાંચો >તૃત્સુઓ
તૃત્સુઓ : ઋગ્વેદમાં ઉલ્લિખિત એક પ્રજાવિશેષ. ભરતોના રાજા સુદાસે પરુષ્ણી (રાવી) નદીના તટે વિપક્ષની દસ ટોળીઓના રાજાઓને યુદ્ધમાં હરાવ્યા એ ઘટના ‘દાશરાજ્ઞ યુદ્ધ’ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે, જે ઋગ્વેદસંહિતાના સપ્તમ મંડલના સૂકત 18માં નિરૂપાઈ છે. આ યુદ્ધમાં તૃત્સુઓ સુદાસના પક્ષમાં હતા, જ્યારે વિપક્ષમાં તુર્વશ, દ્રુહ્યુ, પૂરુ, અનુ વગેરેનો સમાવેશ થતો હતો.…
વધુ વાંચો >તૃષા
તૃષા : તરસ લાગવી તે. આયુર્વેદમાં અતિ તરસ રોગ ગણાય છે. ભય તથા શ્રમાધિક્યથી વાતપ્રકોપ દ્વારા અને ઉષ્ણતીક્ષ્ણ પદાર્થોનું સેવન કરવાથી પિત્તપ્રકોપ દ્વારા તાલુમાં શોષ થાય છે અને તૃષારોગ ઉત્પન્ન થાય છે. શરીરમાં જલવાહી (અંબુવહ) સ્રોત હોય છે. તેમાં દુષ્ટી થવાને કારણે પણ તૃષા થાય છે. તૃષારોગ વાતજ, પિત્તજ, કફજ,…
વધુ વાંચો >તેગબહાદુર
તેગબહાદુર (જ. 1 એપ્રિલ 1621, અમૃતસર; અ. 11 નવેમ્બર 1675, દિલ્હી) : નવમા શીખગુરુ. છઠ્ઠા ગુરુ હરિગોવિંદ સાહિબ તેમના પિતા. 1632માં કરતારપુરમાં ગુજરી નામની યુવતી સાથે લગ્ન થયાં. 1666માં વિધિસર ગુરુપદે બિરાજ્યા. 10 વર્ષ ઉપરાંતના ગુરુપદ દરમિયાન તેમણે અનેક લોકોને સુમાર્ગે વાળ્યા અને ધર્મપ્રચાર માટે માળવા, પુઆધ, બાંગર, બિહાર, બંગાળ,…
વધુ વાંચો >તેગુસિગાલ્પા
તેગુસિગાલ્પા (Tegucigalpa) : મધ્ય અમેરિકાના હોન્ડુરાસ દેશનું પાટનગર તથા મોટામાં મોટું નગર. દેશના દક્ષિણ-મધ્ય વિસ્તારમાં પર્વતીય પ્રદેશમાં તે વસેલું છે. તે આશરે 14° 05´ ઉ. અક્ષાંશ તથા 87° 14´ પ. રેખાંશ પર અને સમુદ્રસપાટીથી લગભગ 1007 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલું છે. ‘તેગુસિગાલ્પા’નો અર્થ ‘ચાંદીની ટેકરી’ એવો થાય છે. હકીકતમાં આ શહેરના…
વધુ વાંચો >તેજકવચ
તેજકવચ (photosphere) : સૂર્યની ફરતે ર્દશ્યમાન સપાટી. વાસ્તવમાં તેજકવચ કોઈ નક્કર સપાટી નથી, પરંતુ 300 કિ. મી. જાડાઈનો ઘટ્ટ વાયુનો સ્તર છે, જેના તળિયાનું તાપમાન 9000° સે. છે અને ટોચનું તાપમાન 4,300° સે. છે, જ્યાં એ રંગકવચ (chromosphere) સાથે ભળી જાય છે. પૃથ્વી પર મળતો સૂર્યનો લગભગ બધો જ પ્રકાશ…
વધુ વાંચો >તેજપાલ
તેજપાલ (અ. 1248) : ધોળકાના રાજા વીરધવલના મહાઅમાત્ય. અણહિલપુરમાં પ્રાગ્વાટ (પોરવાડ) જ્ઞાતિના ચંડપનું કુલ ગુર્જરેશ્વર ચૌલુક્ય વંશ સાથે સતત સંબંધ ધરાવતું. એ કુલના અશ્વરાજને ચાર પુત્ર હતા, જેમાં છેલ્લા બે–વસ્તુપાલ અને તેજપાલ સુપ્રસિદ્ધ છે. તેઓ ચૌલુક્ય રાજા ભીમદેવ બીજાની સેવામાં હતા. ધોળકાના રાણા વીરધવલે વિ. સં. 1276(સન 1220)માં તેમને પોતાના…
વધુ વાંચો >તેજપુર
તેજપુર : અસમના શોણિતપુર જિલ્લાનું વહીવટી મથક. આ પૂર્વે તે દારાંગ જિલ્લાનું વડું મથક હતું. તે 26° 37´ ઉ. અ. તથા 92° 47° પૂ.રે. પર બ્રહ્મપુત્ર નદીના જમણા કાંઠે વસેલું છે. તે શિલૉંગથી 147 કિમી. ઈશાન તરફ આવેલું છે. વસ્તી : 1,02,505 (2011). નગરના આસપાસના વિસ્તારમાં ચા, શેરડી, ડાંગર, શણ…
વધુ વાંચો >તેજબળ
તેજબળ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રૂટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Zanthoxylum armatum DC. syn. Z. alatum. Roxb. (સં. તેજોવતી, તેજસ્વિની; હિં. મ; ગુ. તેજબળ) છે. ભારતમાં હિમાલયમાં જમ્મુથી માંડી ભુતાન સુધી ગરમ ખીણોમાં 1000-2100 મી.ની ઊંચાઈ સુધી, ખાસીની ટેકરીઓમાં 600-1800 મી.ની ઊંચાઈ સુધી અને ઓરિસા તથા આંધ્ર પ્રદેશમાં…
વધુ વાંચો >તેજમંડળ
તેજમંડળ (halo) : પદાર્થની ફરતે પ્રકાશ વડે રચાતું પ્રદીપ્ત વલય કે તકતી. કોઈક વખત ચંદ્ર કે સૂર્યની ફરતે, ફિક્કા પ્રકાશના વલય રૂપે જોવા મળતી આ એક કુદરતી ઘટના છે. આવું તેજમંડળ સામાન્ય રીતે શિયાળામાં જોવા મળે છે. પૃથ્વીના વાતાવરણમાં રહેલા બરફના સૂક્ષ્મ સ્ફટિકો દ્વારા પ્રકાશનું વક્રીભવન થવાથી આવું વલય કે…
વધુ વાંચો >