૧.૩૩

આઇસલૅન્ડથી આકાશી યાંત્રિકી

આઇસલૅન્ડ

આઇસલૅન્ડ : સ્કૉટલૅન્ડથી વાયવ્યમાં 800 કિમી. દૂર ઍટલાન્ટિક મહાસાગરમાં આવેલો દેશ. વિસ્તાર : 1,03,000 ચોકિમી. ત્યાં ધરતીકંપો વારંવાર થાય છે, પરંતુ તે ગંભીર સ્વરૂપના હોતા નથી. કુલ 200માંથી 30 જેટલા જ્વાળામુખી સક્રિય છે. અહીં નવા નવા બર્ફાચ્છાદિત જ્વાળામુખી શોધાતા રહે છે જે સક્રિય જ્વાળામુખી છે. મિશિગન સરોવરના કિનારે `બીઝારે’ બર્ફાચ્છાદિત…

વધુ વાંચો >

આઇસલૅન્ડનું સાહિત્ય

આઇસલૅન્ડનું સાહિત્ય : આઇસલૅન્ડની ભાષા જૂની સ્કૅન્ડિનેવિયન ભાષામાંની છે. શિક્ષણ સારી રીતે વ્યાપેલું હોવાથી આ નાનકડા દેશની સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ ખૂબ ફેલાયેલી છે. તેનું મધ્યકાલીન સાહિત્ય સમૃદ્ધ છે. મધ્યકાલીન આઇસલૅન્ડનું સાહિત્ય ત્રણ પ્રકારમાં વિભાજિત કરી શકાય : (1) એડ્ડિક કવિતા અથવા એડ્ડાકાવ્યો. આ કવિતામાં પૌરાણિક અને વીરરસનાં કાવ્યો છે. (2) સ્કાલ્ડિક…

વધુ વાંચો >

આઇ. સી. એન. વી.

આઇ. સી. એન. વી. (International Committee of Nomen clature of Viruses) : વિષાણુઓનાં વર્ગીકરણ અને નામાભિધાન માટેની આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા. આ સમિતિની નવમી બેઠક 1960માં વિષાણુઓ(viruses)ના વર્ગીકરણ માટે મળી હતી. તેમાં પી. સી. એન. વી.(પ્રૉવિઝનલ કમિટી ફૉર નોમેનક્લેચર ઑવ્ વાયરસિઝ)ની ભલામણો ઉપર લંબાણપૂર્વક ચર્ચા કરવામાં આવેલી, અને અંતે નવી આઇ. સી.…

વધુ વાંચો >

આઇસોઇટેલ્સ

આઇસોઇટેલ્સ : ત્રિઅંગી (pteridophyte) વનસ્પતિઓના વિભાગ લાયકોફાઇટામાં આવેલા વર્ગ જિહવિકાધારી(Ligulopsida)નું એક ગોત્ર. આ ગોત્રમાં આઇસોઇટેસી નામના એક જ કુળનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે આઇસોઇટિસ (Isoetes) અને સ્ટાયલાઇટિસ (Stylities) નામની બે જીવંત પ્રજાતિઓ ધરાવે છે. આઇસોઇટિસની લગભગ 75 જેટલી જાતિઓ થાય છે; તે પૈકી ભારતમાં 6 જાતિઓ નોંધાઈ છે. Isoetes…

વધુ વાંચો >

આઇસોગાયર્સ

આઇસોગાયર્સ : વ્યતિકરણ આકૃતિઓમાં વિલોપ દર્શાવતા કાળા ભાગ. એકાક્ષી અને દ્વિઅક્ષી ખનિજછેદોની સમાંતર ધ્રુવીભૂત પ્રકાશ તેમજ કેન્દ્રાભિસારી પ્રકાશ(convergent light)માં પરખ-પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. અભિબિંદુ-પરીક્ષણ દરમિયાન એકાક્ષી અને દ્વિઅક્ષી દ્વિવક્રીભૂત ખનિજછેદો અમુક ચોક્કસ પ્રકારની વ્યતિકરણ-આકૃતિઓ ઉત્પન્ન કરે છે. આ આકૃતિઓ સામાન્ય રીતે ગોળાકાર કે લંબગોળાકાર રંગપટ્ટાઓની બનેલી હોય છે, જે કાળી…

વધુ વાંચો >

આઇસોથાયોસાયનેટ્સ

આઇસોથાયોસાયનેટ્સ (isothiocynates) : -N = C = S સમૂહ ધરાવતાં સંયોજનો. રાઈ(mustard)ના ભૂકાને ભીનો કરીને રાખતાં તેમાંના સિનિગ્રીન ગ્લાયકોસાઇડનું માયરોસીન ઉત્સેચક વડે જલવિઘટન થતાં એલાઇલ આઇસોથાયોસાયનેટ મળે છે. તેથી આ વર્ગને રાઈના તેલ(mustard oil)નો વર્ગ પણ કહે છે. આ સંયોજનો તીવ્ર વાસવાળાં, પાણીમાં અદ્રાવ્ય અને ત્વચા ઉપર ફોલ્લો પાડી દે…

વધુ વાંચો >

આઇસોપ્રીન

આઇસોપ્રીન (isoprene) : 2-મિથાઇલ – 1,3 – બ્યૂટાડાઈન. તેનું સૂત્ર CH2 = C(CH3)-CH = CH2 છે. તે રંગવિહીન પ્રવાહી છે. ઉ. બિ. 34.1, વિ. ઘ. 0.862. કુદરતમાં તે મળતું નથી પરંતુ ડામર, નેપ્થા, રબર વગેરેનું વિચ્છેદક નિસ્યંદન (destructive distillation) કરવાથી તે મળે છે. ઑટો વેલાકે ટર્પીનના બંધારણીય એકમ તરીકે આઇસોપ્રીનને…

વધુ વાંચો >

આઇસોપ્રીનૉઇડ્ઝ

આઇસોપ્રીનૉઇડ્ઝ (isoprenoids) આઇસોપ્રીન (C5H8) સાથે બંધારણીય સંબંધ ધરાવતાં સંયોજનોનો વર્ગ. આ વર્ગનાં કેટલાંક સંયોજનો ટર્પેન્ટાઇન તેલમાં મળી આવતાં હોઈ તે ટર્પીન્સ તરીકે પણ ઓળખાય છે. મૂળ હાઇડ્રોકાર્બનના ઑક્સિજનયુક્ત વ્યુત્પન્નોને પણ આ વર્ગમાં આવરી લેવામાં આવે છે. આ વર્ગનાં સંયોજનો વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિમાં મળી આવે છે. સુગંધીદાર તેલો, વૃક્ષોમાંથી સ્રવતા ઓલીઓરેઝીન…

વધુ વાંચો >

આઇસોસાયનાઇડ્સ

આઇસોસાયનાઇડ્સ : -NC સમૂહ ધરાવતાં કાર્બનિક સંયોજનો. આ સંયોજનો આઇસોનાઇટ્રાઇલ્સ અથવા કાર્બીલ-એમાઇન્સ તરીકે પણ ઓળખાય છે : સામાન્ય સૂત્ર R-NC છે (R આલ્કાઇલ અથવા એરાઇલ સમૂહ.) અત્યંત ખરાબ વાસવાળા, ઝેરી અને પાણીમાં અદ્રાવ્ય અથવા ઓછાં દ્રાવ્ય સંયોજનો. સમઘટક સાયનાઇડ સંયોજનોના પ્રમાણમાં તેઓનાં ઉત્કલનબિંદુ નીચાં છે. આ સમૂહનાં સંયોજનોની સંશ્લેષણની પદ્ધતિઓમાં…

વધુ વાંચો >

આઇસોસાયનેટ્સ

આઇસોસાયનેટ્સ : -N = C = O સમૂહવાળાં સંયોજનો, જેમને અસ્થાયી આઇસોસાયનિક ઍસિડનાં વ્યુત્પન્નો ગણી શકાય. કાર્બનિક આઇસોસાયનેટ સંયોજનો મહત્વનાં છે. આઇસોસાયનેટ નીચેની રીતથી બનાવી શકાય. RNH2 + COCl2 → RNCO + HCl આ સંયોજનો તીવ્ર ખરાબ વાસવાળાં અને વિષાલુ હોય છે. હાઇડ્રોક્સિ અને એમિનો સમૂહવાળાં સંયોજનો સાથે આઇસોસાયનેટની ત્વરિત…

વધુ વાંચો >