૧૯.૨૭
વાયરિંગ (wiring) અને તેની સાધનસામગ્રીથી વાયુશાસ્ત્ર (Aeronomy)
વાયુભારિત ડાયોડ
વાયુભારિત ડાયોડ : નીચા દબાણે નિષ્ક્રિય વાયુ ભરેલો તાપાયનિક (thermionic) કૅથોડવાળો ડાયોડ. કેટલીક વખત આવા ડાયોડમાં પારદ-બાષ્પ (mercury vapour) પણ ભરવામાં આવે છે. પારદ-બાષ્પની બાબતે, નિર્વાત કરેલી કાચની નળીમાં પારાના એકાદ-બે ટીપાં દાખલ કરવામાં આવે છે. તે પછી, નળીથી અંદરનું દબાણ પારદ-બાષ્પના ઠારણ (સંઘનન) તાપમાનનું વિધેય બને છે. અત્રે, દબાણ…
વધુ વાંચો >વાયુમંડલીય વિદ્યુત
વાયુમંડલીય વિદ્યુત : વાયુમંડળમાં સર્જાતી વિદ્યુત-ઘટનાઓમાં, મેઘગર્જના સાથે દેખાતા વિદ્યુત-પ્રપાતો અને પ્રમુખ દૃશ્ય ઘટના. પરંતુ આ ઉપરાંત સ્વચ્છ જણાતા શાંત વાતાવરણમાં પણ નિરંતર, પરંતુ પ્રમાણમાં ઘણો નિર્બળ એવો વિદ્યુત-પ્રવાહ વહેતો જ હોય છે અને આ બંને પ્રકારની વિદ્યુત-ઘટનાઓ તેમની વચ્ચેના પરસ્પર સંબંધ દ્વારા પૃથ્વીવ્યાપી વિદ્યુત-પ્રવાહની એક સાંકળ સર્જે છે. આ…
વધુ વાંચો >વાયુરંધ્ર
વાયુરંધ્ર : વનસ્પતિઓના અધિસ્તરના કોષો વચ્ચે આવેલાં વાયુ-વિનિમયની પ્રક્રિયા સાથે સંકળાયેલાં છિદ્રો. તે વિશિષ્ટ પ્રકારના બે રક્ષક કોષો (guard cells) દ્વારા ઘેરાયેલાં હોય છે. છિદ્ર અને રક્ષક કોષોથી બનતી રચનાને વાયુરંધ્ર કહે છે. તેઓ ખાસ કરીને પર્ણોની સપાટીએ આવેલા હોવાથી તેમને પર્ણરંધ્ર પણ કહે છે. ઘણી વનસ્પતિઓમાં રક્ષક કોષોની સાથે…
વધુ વાંચો >વાયુવિલય
વાયુવિલય : જુઓ ઍરોસોલ.
વધુ વાંચો >વાયુ-વિવર (wind tunnels)
વાયુ-વિવર (wind tunnels) : વાયુ-વિવર એક ચેમ્બર હોય છે, જેમાં હવાને જબ્બર બળથી ધકેલવામાં આવે છે અને વાયુગતિશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. આ અભ્યાસ-વિમાન ચાલન માટે હોય છે. વિમાન-ઉડ્ડયનમાં સુધારા-વધારા કરવા માટે આ અભ્યાસ કરાય છે. બળ આપીને વિમાન ઉડાડવા માટે રાઇટભાઈઓએ સૌપ્રથમ વાયુ-વિવર બનાવ્યું હતું અને તેથી સર્વપ્રથમ રાઇટભાઈઓ…
વધુ વાંચો >વાયુશાસ્ત્ર (Aeronomy)
વાયુશાસ્ત્ર (Aeronomy) : ઉપલા વાતાવરણને લગતું વિજ્ઞાન. આમ તો પૃથ્વીના સમગ્ર વાયુ-આવરણમાં સર્જાતી ભૌતિક તથા રાસાયણિક ઘટનાઓનો વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ વાયુશાસ્ત્રના વ્યાપમાં આવે; પરંતુ સામાન્ય રીતે આ શબ્દ પૃથ્વીની સપાટીથી 100 કિમી. અને તેથી વધુ ઊંચાઈ પર આવેલ વાયુ-આવરણોમાં સર્જાતી ઘટનાઓના અભ્યાસ સંદર્ભે પ્રયોજાય છે. સ્વાભાવિક રીતે જ પ્રશ્ન થાય કે,…
વધુ વાંચો >વાયરિંગ (wiring) અને તેની સાધનસામગ્રી
વાયરિંગ (wiring) અને તેની સાધનસામગ્રી વીજળીથી ચાલતાં સાધનો કે ઉપકરણોને ઇલેક્ટ્રિક વાયરોથી કરવામાં આવતું વીજજોડાણ. વીજળીનો વપરાશ સલામત રીતે થઈ શકે તે માટે યોગ્ય પ્રકારના વાયરિંગની જરૂર છે. વીજપ્રવાહ તાંબા કે ઍલ્યુમિનિયમના વાહકમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે. તેનું વીજદબાણ ગૃહઉપયોગ માટે 230 વોલ્ટ જેટલું હોય છે. તેથી વાહક પર રબર…
વધુ વાંચો >વાયવરણો
વાયવરણો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅપ્પેરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Crataeva nurvala Buch Ham. syn. C. religiosa Hook F. & Thoms. (સં., બં. વરુણ; મ. વાયવર્ણા, હાડવર્ણા, વાટવર્ણા; હિં. બરના; ગુ. વાયવરણો, ક. મદવસલે; તે. ઉરૂમટ્ટિ, જાજિચેટ્ટુ; ત. મરલિંગમ્) છે. તે મધ્યમ કદનું 9.0મી.થી 10મી. ઊંચું પર્ણપાતી (deciduous)…
વધુ વાંચો >વાયવ્ય સરહદી પ્રાંત
વાયવ્ય સરહદી પ્રાંત : પાકિસ્તાનનું ઉત્તર તરફ આવેલું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 31° થી 35° ઉ. અ. અને 70°થી 74° પૂ. રે. વચ્ચેનો 74,521 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ રાજ્યની ઉત્તરે અને પશ્ચિમે અફઘાનિસ્તાન તેમજ ઈશાન અને પૂર્વમાં ભારતની આંતરરાષ્ટ્રીય સીમાઓ આવેલી છે; જ્યારે તેના અગ્નિ…
વધુ વાંચો >વાયર્સ્ટ્રાસ કાર્લ-વિલ્હેમ-થિયૉડૉર (Weierstrass Karl)
વાયર્સ્ટ્રાસ કાર્લ-વિલ્હેમ-થિયૉડૉર (Weierstrass Karl) (જ. 31 ઑક્ટોબર 1815, ઑસ્ટેનફેલ્ડ-બવારિયા; અ. 19 ફેબ્રુઆરી 1897, બર્લિન) : વાસ્તવિક અને સંકર વિધેયો પરના કૃતિત્વ માટે જાણીતા જર્મન ગણિતી. તેમના પિતાએ રાજ્યના વહીવટીતંત્રમાં તેમનો પુત્ર સારો હોદ્દો મેળવે એવી આશા સાથે પૂર્વ તાલીમ મેળવવા માટે પુત્રને કાયદો અને વિત્તશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરવા માટે ઓગણીસ વર્ષની…
વધુ વાંચો >વાયુ (gas)
વાયુ (gas) : દ્રવ્ય કે પદાર્થની અવસ્થાઓ (phases) ઘન, પ્રવાહી, વાયુ પૈકીની ત્રીજી અવસ્થા. પ્રાચીન વેદ-પુરાણોમાં સ્થૂળ જગતના જે પાંચ મૂળ તત્ત્વો ગણવામાં આવે છે, તે છે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ. વાયુસ્વરૂપની આ સૌપ્રથમ સંકલ્પના ગણાય. કોઈ પદાર્થ સામાન્યપણે વાયુ ન હોય પણ તેને જરૂરી ગરમી આપતાં તે…
વધુ વાંચો >વાયુ-અચળાંક (gas constant)
વાયુ-અચળાંક (gas constant) : આદર્શ વાયુ-સમીકરણમાંનો અનુપાતી અચળાંક (proportionality constant). સંજ્ઞા R. તેને સાર્વત્રિક (universal) મોલર વાયુ-અચળાંક પણ કહે છે. તે એક અન્ય મૂળભૂત અચળાંક, બૉલ્ટ્ઝમૅન અચળાંક (k અથવા kB) સાથે નીચેના સમીકરણ મુજબ સંકળાયેલો છે : R = kL [L = એવોગેડ્રો અચળાંક (સંખ્યા)] (1) ગેલિલિયો સાથે ફ્લૉરેન્સમાં અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >વાયુ-અવસ્થા
વાયુ-અવસ્થા : પદાર્થની ત્રણ મૂળભૂત ભૌતિક અવસ્થાઓ પૈકીની એક. અન્ય બે છે : ઘન અને પ્રવાહી. આ ત્રણેય સ્વરૂપો જે રીતે તેઓ જગા(space)ને રોકે છે અને પોતાનો આકાર બદલે છે તે દૃષ્ટિએ અલગ પડે છે; દા. ત., પથ્થરનો એક ટુકડો અવકાશનો ચોક્કસ ભાગ રોકે છે અને સ્થાયી (fixed) આકાર ધરાવે…
વધુ વાંચો >વાયુ-ઇંધનો
વાયુ-ઇંધનો : જુઓ ઇંધનો.
વધુ વાંચો >વાયુ-ઉત્ખાત
વાયુ-ઉત્ખાત : જુઓ પવન.
વધુ વાંચો >વાયુઓનું શોષણ (Absorption of gases)
વાયુઓનું શોષણ (Absorption of gases) : રાસાયણિક ઇજનેરીમાં વાયુમિશ્રણમાંથી એક અથવા વધુ ઘટકોને અલગ પાડવાની પરોક્ષ (indirect) વાયુ-પ્રવાહી-સ્થાનાંતરણ (masstransfer) વિધિ. રાસાયણિક ઇજનેરીમાં આ એક મુખ્ય પ્રચાલન (operation) છે, જે મહદ્ અંશે વિસરણ(diffusion)ના દર દ્વારા નિયંત્રિત આંતરપ્રાવસ્થા (interphase) દ્રવ્યમાન-સ્થાનાંતરણ ઉપર આધારિત છે. મિશ્રણને તેના ઘટકોમાં અલગ પાડવા માટેના ભૌતિક પ્રક્રમ(physical process)માં…
વધુ વાંચો >