૧૫.૦૫
મદ્રાસ ઑબ્ઝર્વેટરી ચેન્નાઈથી મધુપ્રમેહ ચિકિત્સા
મદ્રાસ ઑબ્ઝર્વેટરી, ચેન્નાઈ
મદ્રાસ ઑબ્ઝર્વેટરી, ચેન્નાઈ એક કાળના મદ્રાસ (આજના ચેન્નાઈ) ખાતે આવેલી, આધુનિક સાધનોથી સજ્જ ભારતની પહેલી ખગોલીય વેધશાળા. એની સ્થાપનાની કથા સાથે કોડાઈકૅનાલ વેધશાળાનો ઇતિહાસ પણ સંકળાયેલો છે. ભારતમાં પહેલી વેધશાળા સ્થાપવા પાછળ કેવળ આકાશદર્શનનો જ આશય ન હતો. મુખ્ય કારણ હોય તો તે હતું કોરોમંડલનો અત્યંત વિનાશક સમુદ્રકાંઠો. વાત એમ…
વધુ વાંચો >મદ્રાસ નેટિવ એસોસિયેશન
મદ્રાસ નેટિવ એસોસિયેશન : દક્ષિણ ભારતની સૌપ્રથમ રાજકીય સંસ્થા. મદ્રાસ નેટિવ એસોસિયેશન સ્થાપવાની પ્રેરણા મદ્રાસ(ચેન્નાઈ)ના નેતાઓને બંગાળના નેતાઓ પાસેથી મળી હતી. કોલકાતામાં બ્રિટિશ ઇન્ડિયન એસોસિયેશન સ્થાપવામાં આવ્યું ત્યારે ચેન્નાઇના નેતાઓએ બંગાળના નેતાઓને સહકાર આપવાની તેમની ઇચ્છા જણાવી હતી. ગજાલુ લક્ષ્મણરસુ ચેટ્ટી અને વિજયરાઘવાચારિયારે 26 ફેબ્રુઆરી 1852ના રોજ મદ્રાસ (ચેન્નાઈ) મુકામે…
વધુ વાંચો >મદ્રાસ મહાજન સભા
મદ્રાસ મહાજન સભા : મદ્રાસ ઇલાકાની રાજકીય સંસ્થા. મદ્રાસ નેટિવ એસોસિયેશન બંધ થઈ ગયા બાદ, લોકોનાં હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે એક રાજકીય સંસ્થાની જરૂર હતી. અંગ્રેજોની અમલદારશાહી અને રાજકીય જુલમથી લોકો ઘણા દુ:ખી થયા હતા. તેથી રાજકીય સંસ્થા સ્થાપવાની આવશ્યકતા લોકોને સમજાઈ હતી. તેથી 17 ઑક્ટોબર 1884ના રોજ જી. સુબ્રમણ્ય…
વધુ વાંચો >મધ
મધ : મધમાખીઓ દ્વારા વિવિધ પુષ્પોમાંથી ચુસાયેલા રસમાંથી તૈયાર થયેલ સ્વાદિષ્ટ અને સુગંધિત પદાર્થ (સં. મધુ.; મ. ગુ. મધ; હિં. મધુ., શહદ; ક. જેનુ તપ્પ; તે. તેની મલા; ત. તેન; અં. હની; લૅ. મેલ). મધપૂડામાં વસતી કામદાર માખીઓ ઇયળમાંથી બહાર નીકળ્યા પછી શરૂઆતના દિવસોમાં મધપૂડાનું સફાઈનું, ઇયળોને ખોરાક આપવાનું, મધપૂડામાં…
વધુ વાંચો >મધમાખી
મધમાખી (honey bee) : આર્થિક ર્દષ્ટિએ માનવીને અત્યંત લાભકારી કીટક. સમૂહમાં જીવન પસાર કરનાર આ કીટકો મધનું તેમજ મીણનું ઉત્પાદન કરે છે. મધનો ઉપયોગ ખોરાક તરીકે જ્યારે મીણનો ઉપયોગ સૌંદર્યપ્રસાધન, મીણબત્તી (candles) અને ચોંટણ જેવી વસ્તુઓ બનાવવામાં થાય છે. મધમાખીનું વર્ગીકરણ ત્વક્પક્ષ (hymenoptera) શ્રેણીના એપૉઇડિયા અધિકુળ અને એપિડે કુળની એપિસ…
વધુ વાંચો >મધર ઇન્ડિયા
મધર ઇન્ડિયા (1957) : ભારતીય નારીની સહનશીલતા, કુટુંબવત્સલતા, ગમે તેવી મુસીબતોમાં અડગ ઊભાં રહેવાનું તેનું સામર્થ્ય અને ગામ તથા સમાજ પ્રત્યેની તેની ફરજ-અદાયગીને ખૂબ જ સુંદર રીતે રજૂ કરતું સીમાચિહ્નરૂપ ચલચિત્ર. રંગીન. ભાષા : હિંદી. નિર્માણ-સંસ્થા : મેહબૂબ પ્રોડક્શન્સ. નિર્માણ-દિગ્દર્શન-પટકથા : મેહબૂબખાન. સંવાદ : વજાહત મિરઝા, એસ. અલી રઝા. છબિકલા…
વધુ વાંચો >મધર કરેજ ઍન્ડ હર ચિલ્ડ્રન
મધર કરેજ ઍન્ડ હર ચિલ્ડ્રન (1936) : જર્મન નાટ્યકાર અને નાટ્યવિદ બર્ટોલ્ટ બ્રેખ્ટ(1898–1956)નું ખૂબ અગત્યનું નાટક. વાત સત્તરમી સદીના યુદ્ધકાળની. 3 સંતાનો; પણ એમના પિતા જુદા જુદા. આ સ્ત્રી ત્રણેયને લઈને યુદ્ધમોરચે જતા સૈનિકોની પાછળ પાછળ રેંકડો લઈને ફરે, એમને ઉપયોગી માલ વેચી ગુજરાન ચલાવે છે. બે સંતાનો તો એમાં…
વધુ વાંચો >મધિયો
મધિયો (Honey Buzzard) : મધ પર નભતું ગુજરાતનું અતિ સામાન્ય પંખી. તેનું શાસ્ત્રીય નામ Pernis Apivorus છે. તેનો સમાવેશ Falconformes વર્ગ અને Accipitvidae કુળમાં થાય છે. તેનું કદ સમડી કરતાં થોડું મોટું એટલે લગભગ 67 સેમી. જેટલું હોય છે. નર અને માદાનો રંગ સરખો હોય છે. તેનો રંગ કથ્થાઈ ભૂખરો…
વધુ વાંચો >મધિયો (કીટક)
મધિયો (કીટક) : ભૂખરા રંગનો, ફાચર આકારનો લગભગ 2થી 3 મિમી. લાંબો કીટક. તેનો સમાવેશ અર્ધપક્ષ (Hemiptera) શ્રેણીના સિકાડેલિડી (Cicadellidae) કુળમાં કરવામાં આવે છે. મધિયાનો ઉપદ્રવ આંબા અને ચીકુના ઝાડ પર જોવા મળે છે. આંબા પર તેનો ઉપદ્રવ વિશેષ પ્રમાણમાં હોય છે. આ કીટકની 3 મુખ્ય જાતો છે : (1)…
વધુ વાંચો >મધિયો (રોગ)
મધિયો (રોગ) : જુવારમાં તેમજ આંબાપાકમાં ફૂગથી થતો એક રોગ. આંબાપાકમાં જીવાતના આક્રમણને લીધે ચેપ લાગતાં તે ક્યારેક નુકસાન કરે છે. જુવારનો મધિયો ‘અરગટ’ અથવા ‘ડૂંડાના મધિયા’ના નામે ઓળખાય છે. જુવારની વધુ ઉત્પાદન આપતી સંકર જાતોમાં આ રોગનું પ્રમાણ સ્થાનિક દાણાની જાતો કરતાં વધુ જોવા મળે છે. ભારતમાં આ રોગ…
વધુ વાંચો >મધુકામિની
મધુકામિની : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રૂટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Murraya paniculata (Linn.) Jack syn. M. exotica Linn. (હિં., બં. કામિની; મ. કુંતી, પંડરી; ગુ. મધુકામિની, કામિની, કુંતી, જાસવંતી; તે. નાગાગોલુંગા, કરેપકુ; ત. કોજી; ક. પાંડ્રી; અં. ઇંડિયન બૉક્સ ટ્રી, ચાઇના બૉક્સ ટ્રી, ઑરેન્જ જૅસ્મિન) છે. મીઠો લીમડો…
વધુ વાંચો >મધુપ્રમેહ
મધુપ્રમેહ (diabetes mellitus) ઇન્સ્યુલિન નામના અંત:સ્રાવની સંપૂર્ણ અથવા સાપેક્ષ ઊણપને કારણે લોહીમાં ગ્લુકોઝનું પ્રમાણ વધારતો મધ્યાવર્તી ચયાપચય(intermediary metabolism)નો રોગ. શરીરમાં ઊર્જા(શક્તિ)ના ઉત્પાદન માટે તથા અન્ય કાર્યો માટે થતી રાસાયણિક ક્રિયાઓના સમૂહને ચયાપચય (metabolism) કહે છે. જો શરીરમાં ઇન્સ્યુલિનની ઊણપ ઊભી થાય અથવા જેટલી તેની જરૂરિયાત હોય તેના કરતાં ઓછું ઇન્સ્યુલિન…
વધુ વાંચો >મધુપ્રમેહ ચિકિત્સા
મધુપ્રમેહ ચિકિત્સા : જુઓ મધુપ્રમેહ
વધુ વાંચો >