Geology
હિમાચલ પ્રદેશ
હિમાચલ પ્રદેશ : ઉત્તર ભારતમાં હિમાલયના ઢોળાવ પર આવેલું રાજ્ય. તેનું ‘હિમાચલ’ નામ હિમાલય ગિરિમાળા સાથે સંકળાયેલું છે. રાજ્યનો ઈશાન ભાગ હિમાચ્છાદિત ગિરિમાળાઓથી સુશોભિત છે. ઊંચાં શિખરો, હરિયાળા ઢોળાવો, ઊંડાં કોતરો અને ખીણપ્રદેશો, સરોવરો, નદીનાળાં, જળધોધ, જંગલો, પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ વગેરે તેને કુદરતે બક્ષેલી સમૃદ્ધિ છે. તેની ઉત્તર સીમાએ જમ્મુ અને…
વધુ વાંચો >હિમીભવન (Glaciation) – હિમયુગો (Ice-Ages)
હિમીભવન (Glaciation) – હિમયુગો (Ice-Ages) : ઠંડી આબોહવાની અસર હેઠળ ભૂમિ કે સમુદ્રપટ પર બરફના જથ્થાની મોટા પાયા પર આવરણ રૂપે એકત્રિત થતા જવાની ઘટના. આ ઘટનામાં હિમનદીઓ, હિમાવરણ, હિમચાદરો બનવાની તેમજ તેમનાથી થતી ઘસારાજન્ય અને નિક્ષેપજન્ય ક્રિયાઓનો પણ સમાવેશ થઈ જાય છે. ખંડો અને સમુદ્ર-મહાસાગરોનાં વિશિષ્ટ લક્ષણોના ભૂસ્તરીય અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >હિરાકુડ બંધ
હિરાકુડ બંધ : ઓરિસામાં વહેતી મહાનદી પર સંબલપુરથી આશરે 15 કિમી. અંતરે ઉત્તરમાં હિરાકુડ સ્થળે 1956માં બાંધવામાં આવેલો બંધ. આ બંધની નજીકમાં તિરકપાડા અને નરાજ ગામે બીજા બે સહાયકારી બંધનું નિર્માણકાર્ય પણ કરવામાં આવેલું છે. ભારત સ્વતંત્ર થયા બાદ શરૂ થયેલી બહુહેતુક નદી-પરિયોજનાઓ પૈકી આ યોજના સર્વપ્રથમ હાથ પર લેવાયેલી.…
વધુ વાંચો >હુબ્નેરાઇટ
હુબ્નેરાઇટ : MnWO4 રાસાયણિક બંધારણ ધરાવતું ખનિજ. વુલ્ફ્રેમાઇટ ઘન દ્રાવણ શ્રેણીનો મૅંગેનીઝધારક ખનિજ-પ્રકાર. તેમાં સામાન્યત: અલ્પ પ્રમાણમાં લોહમાત્રા હોય છે. તે મૉનોક્લિનિક સ્ફટિક વર્ગમાં સ્ફટિકીકરણ પામે છે. તેના સ્ફટિકો ટૂંકા અને ત્રિપાર્શ્વીય હોય છે. ચમક : હીરકથી રાળમય. પ્રભંગ : ખરબચડો. કઠિનતા : 4. વિ. ઘ. : 7.2. રંગ :…
વધુ વાંચો >હેકલા
હેકલા : નૈર્ઋત્ય આઇસલૅન્ડમાં આવેલો જ્વાળામુખી પર્વત. તે આઇસલૅન્ડના કાંઠાથી આશરે 32 કિમી. જેટલા અંતરે આવેલો છે. સમુદ્રસપાટીથી તેની ઊંચાઈ 1,491 મીટર જેટલી છે. બારમી સદીથી આજ સુધીમાં હેકલામાંથી કે તેની નજીકના ભાગોમાંથી આશરે 18 જેટલાં પ્રસ્ફુટનો થયાં છે. આ જ્વાળામુખી છેલ્લાં 60 વર્ષથી શાંત રહ્યો છે, તેનું છેલ્લું પ્રસ્ફુટન…
વધુ વાંચો >હેમેટાઇટ
હેમેટાઇટ : આર્થિક દૃષ્ટિએ અત્યંત મહત્વ ધરાવતું લોહઅયસ્ક. રાસા. બં. : Fe2O3. તેના શુદ્ધતમ સ્વરૂપમાં તે 70 % લોહમાત્રા ધરાવતું હોય છે. સ્ફ. વ. : હેક્ઝાગોનલ. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો પાતળાથી જાડા મેજ આકાર, રહોમ્બોહેડ્રલ, પિરામિડલ, ભાગ્યે જ પ્રિઝમેટિક. મેજ આકાર સ્ફટિકો ક્યારેક ગુલાબની પાંખડીઓ જેવી ગોઠવણીમાં મળતા હોઈ તેને…
વધુ વાંચો >હેલાઇટ
હેલાઇટ : મીઠું (salt). રાસા. બં. : NaCl. સ્ફ. વર્ગ : ક્યૂબિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ક્યૂબ સ્વરૂપે મળે, ભાગ્યે જ ઑક્ટાહેડ્રલ; સ્ફટિકો ક્યારેક પોલાણવાળા, કંસારીના આકારના (hopper shaped); દળદાર, ઘનિષ્ઠથી દાણાદાર; ભાગ્યે જ સ્તંભાકાર કે અધોગામી. પારદર્શકથી પારભાસક. સંભેદ : (001) પૂર્ણ. પ્રભંગ : વલયાકાર, બરડ. ચમક : કાચમય.…
વધુ વાંચો >હેલિયોટ્રોપ (Heliotrope)
હેલિયોટ્રોપ (Heliotrope) : (1) કૅલ્શિડોની(સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય સિલિકા)ની એક જાત. બ્લડસ્ટોનનો સમાનાર્થી પર્યાય. એવી જ અન્ય જાત પ્લાઝ્માને સમકક્ષ; પરંતુ તેમાં લાલ છાંટણાં હોય. હેલિયોટ્રોપ એ પારભાસક લીલાશ પડતા રંગવાળું કૅલ્શિડોની છે, જેમાં અપારદર્શક લાલ જાસ્પરનાં ટપકાં કે રેખાઓ હોય છે. (2) મોજણીકાર્ય(સર્વેક્ષણ)માં ઉપયોગમાં લેવાતું એક પ્રકારનું સાધન. તેમાં એક કે…
વધુ વાંચો >હૅલોજન ખનિજો
હૅલોજન ખનિજો : જેમાં મુખ્ય કે એકમાત્ર ઘનાયન ઘટક તરીકે હૅલોજન રહેલું હોય એવાં કુદરતમાંથી મળી આવતાં ખનિજો. આ પ્રકારનાં લગભગ 70 જેટલાં ખનિજો હોવાનું જાણવા મળેલું છે; પરંતુ તે પૈકીનાં માત્ર થોડાંક જ સામાન્યપણે મળે છે. તેમને તેમના ઉત્પત્તિપ્રકાર મુજબ નીચે પ્રમાણેના સમૂહોમાં વહેંચેલાં છે : 1. સમુદ્રજળના કે…
વધુ વાંચો >હેલ્વેટિયન કક્ષા (Helvetian Stage)
હેલ્વેટિયન કક્ષા (Helvetian Stage) : મધ્ય માયોસીન (માયોસીન કાલખંડ વર્તમાન પૂર્વે આશરે 2.6 કરોડ વર્ષથી શરૂ થઈ વ. પૂ. આશરે 1.9 કરોડ વર્ષ સુધી ચાલેલો.) ખડકો અને તે કાળગાળાને આવરી લેતો મુખ્ય વિભાગ. તેની નીચે ટૉર્ટોનિયન કક્ષા અને ઉપર તરફ બર્ડિગાલિયન કક્ષા રહેલી છે. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ(લૅટિન હેલ્વેટિયા)માં મળતી લાક્ષણિક વિવૃતિઓ પરથી…
વધુ વાંચો >