Chemistry
ચરબીજ ઍસિડ
ચરબીજ ઍસિડ : ઍલિફૅટિક શ્રેણીના સંતૃપ્ત તથા અસંતૃપ્ત કાર્બનિક ઍસિડો. ચરબીજ ઍસિડ ગ્લિસરાઇડ તેલો, ચરબીયુક્ત પદાર્થો તથા કુદરતી મીણના જળવિભાજનથી મળે છે. ઍલિફૅટિક ઍસિડ શ્રેણીના પ્રથમ ત્રણ, ફૉર્મિક, એસેટિક તથા પ્રોપિયોનિક ઍસિડ સિવાય બધા ઍસિડ વાસ્તવમાં ચરબીજ ઍસિડ છે. માત્ર થોડા અપવાદ સિવાય કુદરતમાં મળતા ચરબીજ ઍસિડ બેકી સંખ્યામાં કાર્બન…
વધુ વાંચો >ચલાવયવતા (tautomerism)
ચલાવયવતા (tautomerism) : કાર્બનિક સંયોજનોના બંધારણીય સમઘટકોનું પ્રત્યાવર્તી અન્યોન્ય આંતરરૂપાંતર (reversible interconversion). આવાં રૂપાંતરણોમાં મોટા ભાગની પ્રક્રિયાઓમાં પ્રોટૉનનું સ્થાનફેર થતું હોવાથી તેને પ્રોટોટ્રૉપી કહે છે. ઍલાઇલિક, વૅગ્નર-મીરવાઇન વગેરે પ્રક્રિયાઓમાં ઋણાયન (anion) સ્થાનફેર થતો હોઈ તેને ઍનાયનોટ્રૉપી કહે છે. આ પુનર્વિન્યાસ પ્રક્રિયાઓ પરિવર્તનશીલ હોવાથી તે ચલાવયવી પુનર્વિન્યાસ કહેવાય છે. અગાઉ થૉર્પ…
વધુ વાંચો >ચાલ્ફી, માર્ટિન
ચાલ્ફી, માર્ટિન (Chalfie, Martin) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1947, શિકાગો, યુ.એસ.) : અમેરિકન જૈવવૈજ્ઞાનિક અને 2008ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. ચાલ્ફીએ હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી ચેતાજીવવિજ્ઞાન(neurobiology)માં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. હાલ તેઓ કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં જૈવિક વિજ્ઞાનો(biological sciences)ના પ્રાધ્યાપક છે. ચેતાજીવવિજ્ઞાન એ ચાલ્ફીના સંશોધનનું મુખ્ય ક્ષેત્ર છે. તેમની પ્રયોગશાળામાં ચેતાકોષ(nerve cell)ના વિકાસ…
વધુ વાંચો >ચાંદી
ચાંદી : જુઓ સિલ્વર
વધુ વાંચો >ચિરોડી (2)
ચિરોડી (2) (રસાયણશાસ્ત્ર) : કૅલ્શિયમનો સ્ફટિકીય જલયોજિત સલ્ફેટ (CaSO4 • 2H2O). બાષ્પીભૂત ખનિજોમાંનું આ એક ખનિજ છે. તેમાં ક્લોરાઇડ, કાર્બોનેટ, બૉરેટ, નાઇટ્રેટ તથા સલ્ફેટનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ ખનિજો સમુદ્રો, સરોવરો, ગુફાઓ તથા ક્ષારતળોમાં બાષ્પીભવનને લીધે આયનોનું સંકેન્દ્રીકરણ થતાં બને છે. ચિરોડી અંગેનો પ્રથમ સંશોધનપત્ર 1765માં લાવાઝિયેએ રજૂ કરેલો.…
વધુ વાંચો >ચુંબકીય રસાયણ (magnetochemistry)
ચુંબકીય રસાયણ (magnetochemistry) વૈશ્લેષિક (analytical) અને સંરચનાકીય (structural) રસાયણમાં બહોળો ઉપયોગ ધરાવતી રસાયણવિજ્ઞાનની એક અગત્યની શાખા. પદાર્થની ચુંબકીય ગ્રહણશીલતા(susceptibility)નાં માપનો અને તેમાંથી પ્રાપ્ત થતી ચુંબકીય ચાકમાત્રા(ચુંબકીય આઘૂર્ણ – magnetic moment)ના ઉપયોગ દ્વારા સંયોજનમાં ઇલેક્ટ્રૉનની ગોઠવણી અંગેની સમજૂતી તેનાથી મળે છે. પદાર્થના ચુંબકીય ગુણધર્મોના અગ્રણી અભ્યાસી ફૅરેડેએ દર્શાવ્યું છે કે ચુંબકત્વ…
વધુ વાંચો >ચૂનો (રસાયણશાસ્ત્ર)
ચૂનો (રસાયણશાસ્ત્ર) : કૅલ્શિયમ ઑક્સાઇડનું સામાન્ય નામ. સામાન્ય રીતે તેમાં થોડા પ્રમાણમાં મૅગ્નેશિયમ ઑક્સાઇડ તથા સિલિકાયુક્ત માટી તેમજ લોહની અશુદ્ધિઓ પણ હોય છે. ભારતમાં પ્રાચીન સમયથી ચૂનાનો ઉદ્યોગ અસ્તિત્વમાં છે. બાંધકામમાં વપરાતો ચૂનો ચૂના-પથ્થર(limestone)ને પીસીને તૈયાર કરાય છે. ભારતમાં ઓરિસા, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર, પશ્ચિમ બંગાળ તથા રાજસ્થાનમાં આ ઉદ્યોગ સારી રીતે…
વધુ વાંચો >ચેપનાશકો (antiseptics)
ચેપનાશકો (antiseptics) : જીવંત સ્નાયુઓ ઉપર ચોપડવાથી જીવાણુઓ(વાઇરસ, બૅક્ટેરિયા, ફૂગ, પ્રોટોઝોઆ)ને મારી શકે અથવા અટકાવી શકે તેવાં રાસાયણિક સંયોજનો. કેટલીક વાર સંક્રમણહારક પદાર્થો, જીવાણુનાશક દ્રવ્યો વગેરે શબ્દો પણ સાધારણ ભેદ સાથે વપરાશમાં છે. સંક્રમણહારક (disinfectant) પદાર્થો નિર્જીવ ચીજોને જીવાણુરહિત કરવા વપરાય છે. તે બીજાણુ(spores)નો નાશ કરતાં નથી. દા. ત., શસ્ત્રક્રિયા…
વધુ વાંચો >ચૉવિન, ઈવ (Chauvin, Yves)
ચૉવિન, ઈવ (Chauvin, Yves) (જ. 10 ઑક્ટોબર 1930, ફ્રાંસ; અ. 28 જાન્યુઆરી 2015, ફ્રાંસ) : ફ્રેંચ રસાયણવિદ અને 2005ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. ચૉવિને તેમની કારકિર્દીનો મોટા ભાગનો સમય ફ્રેન્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ પેટ્રોલિયમ ઇન રૂઈલ-માલ્માઇસન (Rueil-Malmaison) ખાતે રસાયણશાસ્ત્રમાં સંશોધન કરવામાં ગાળ્યો હતો. 1970માં તેમણે એક મહત્વની શોધ કરી. કાર્બનિક…
વધુ વાંચો >છિદ્ર (hole)
છિદ્ર (hole) : અર્ધવાહક(semiconductor)ના સહસંયોજક બંધ (covalent bond)માંના કોઈ ઇલેક્ટ્રૉનની ગેરહાજરીને કારણે, ધન વિદ્યુતભારની જેમ વર્તતી, ખાલી જગ્યા. ચતુ:સંયોજક (tetravalent) જર્મેનિયમ કે સિલિકોનના સ્ફટિકમાં, ઍલ્યુમિનિયમ જેવી ત્રિ-સંયોજક (trivalent) અશુદ્ધિ ઉમેરતાં, તેના ત્રણ સંયોજક ઇલેક્ટ્રૉન (valence electron), સ્ફટિકના ત્રણ પરમાણુઓ સાથે સહસંયોજક બંધ રચે છે. સ્ફટિક કે અર્ધવાહકના ચોથા સહસંયોજક બંધમાં…
વધુ વાંચો >