હરસુખ થાનકી

પ્રેમનાથ (જ. 25 નવેમ્બર 1927, પેશાવર, હાલ પાકિસ્તાન; અ. 3 નવેમ્બર 1992, મુંબઈ) : હિંદી ચલચિત્રોના પ્રતિભાસંપન્ન અભિનેતા. પૂરું નામ પ્રેમનાથ મલ્હોત્રા. પિતા : રાયસાહેબ કરતારનાથ બ્રિટિશ સરકારના નિષ્ઠાવાન અધિકારી હતા. ચલચિત્રનિર્માતા, અભિનેતા તથા ભારતીય સંગીતના જાણકાર પ્રેમનાથ નાગપુરની વિખ્યાત મોરીસ કૉલેજમાંથી અંગ્રેજી સાહિત્ય અને ફિલસૂફીના વિષયો સાથે સ્નાતક થયા…

ફત્તેલાલ શેખ (જ. 1897, કાગલ, કોલ્હાપુર; અ. 1964) : હિંદી-મરાઠી ફિલ્મોના દિગ્દર્શક. મૂળ નામ યાસીન મિસ્ત્રી. પ્રભાત ફિલ્મ કંપનીના પાંચ ભાગીદારો પૈકી એક ફત્તેલાલે બીજા એક ભાગીદાર વિષ્ણુપંત ગોવિંદ દામલે સાથે મળીને હિંદી-મરાઠી ચિત્રોનું દિગ્દર્શન કર્યું અને પ્રભાત દ્વારા નિર્મિત ચિત્રોનું કલાનિર્દેશન સંભાળ્યું. કાનડી મુસ્લિમ પરિવારમાં જન્મેલા ફત્તેલાલના પિતા સુથાર…

ફાતિમા બેગમ (જ. વીસમી સદીનો પૂર્વાર્ધ ) : અભિનેત્રી અને ભારતીય ચલચિત્રોની પ્રથમ નિર્માત્રી–દિગ્દર્શિકા. મહિલાઓ જ્યાં અભિનેત્રી તરીકે કામ કરતાં પણ સાત વાર વિચાર કરતી એવા સમયે, કપરી પરિસ્થિતિ વચ્ચે ફાતિમા બેગમે અભિનય ઉપરાંત નિર્માણ અને દિગ્દર્શનક્ષેત્રે ઝુકાવ્યું હતું. ફાતિમા બેગમ મૂળ તો સૂરત પાસેના સચિનના નવાબ ઇબ્રાહીમખાનનાં ઉપપત્ની હતાં.…

ફિલ્મ ઍન્ડ ટેલિવિઝન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ઇન્ડિયા : ફિલ્મનું નિર્માણ કરવાથી માંડીને છબીકલા, સંપાદન અને સાઉન્ડ-રેકૉર્ડિંગ જેવાં મહત્વનાં પાસાંની સુગ્રથિત અને વ્યવસ્થિત તાલીમ આપતી સરકારી સંસ્થા. સ્થાપના ફિલ્મ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ઇન્ડિયા નામથી 1960માં કરાઈ. પ્રભાત ફિલ્મ્સનો સ્ટુડિયો તેણે કામમાં લીધો. એસ. કે. પાટિલ ફિલ્મ તપાસ સમિતિએ કરેલી ભલામણ પછી દસ વર્ષે…

ફિલ્મઉદ્યોગ (ભારત) : ભારતમાં વિકસેલો ફિલ્મનો ઉદ્યોગ. પૅરિસમાં લુમિયર બંધુઓએ સૌપ્રથમ વાર ચલચિત્ર રજૂ કર્યું. તે પછી સાત મહિને 1896ના ડિસેમ્બરમાં મુંબઈની વૉટસન હોટલમાં ભારતમાં સૌપ્રથમ ચલચિત્ર દર્શાવાયું. એ ર્દષ્ટિએ ભારતમાં 1996માં સિનેમાના આગમનને સો વર્ષ પૂરાં થયાં. જોકે ભારતીય ફિલ્મઉદ્યોગનો પાયો નાખનાર દાદાસાહેબ ફાળકેએ તેમનું પ્રથમ ચલચિત્ર ‘રાજા હરિશ્ચંદ્ર’…

ફિલ્મ ટૅકનૉલૉજી ફિલ્મના નિર્માણની પ્રવિધિ. ફિલ્મકળા બીજી કળાઓથી જુદી એ રીતે પડે છે કે તેમાં યાંત્રિક સાધનોનો બહોળો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. બીજી કેટલીક લલિત કળાઓમાં પણ હવે યાંત્રિક સાધનોનો ઉપયોગ શરૂ થયો છે પણ એ સાધનો વિના પણ કળાકૃતિ તો સર્જી જ શકાય છે. પણ યાંત્રિક સાધનો વિના ફિલ્મ…

ફિલ્મનિર્માણ : છબીઘરના પડદા પર પ્રદર્શિત કરાતા ચલચિત્રનું નિર્માણ. ચલચિત્ર અથવા ફિલ્મને નિર્માણના અનેક તબક્કાઓમાંથી પસાર થવું પડે છે. ફિલ્મનિર્માણની પ્રક્રિયામાં જુદા જુદા તબક્કે જુદા જુદા કસબીઓ સંકળાયેલા હોય છે. આ બધામાં બે જણ સૌથી મહત્વના હોય છે. એક તો નિર્માતા, જે ફિલ્મ બનાવવાનો ઇરાદો ધરાવે છે, અને તે માટે…

ફિલ્મપ્રકારો : ચલચિત્રની વાર્તાનો વિષય, તેની પ્રસ્તુતિ, શૈલી આદિના આધારે કરાતું ચલચિત્રોનું વર્ગીકરણ. વિદેશી ફિલ્મોમાં આ વર્ગીકરણ જેટલું સ્પષ્ટપણે કરી શકાય છે એવું ભારતીય ફિલ્મોમાં કરી શકાતું નથી. ભારતીય ફિલ્મોમાં વાર્તાનો મુખ્ય વિષય ગમે તે હોય. અમુક ઘટકો તેમાં સામાન્ય હોવાને કારણે મોટાભાગની ફિલ્મો કોઈ સમાન વર્ગમાં આવી જતી હોય…

ફિલ્મપ્રભાગ (ફિલ્મ્સ ડિવિઝન) : દસ્તાવેજી ચિત્રોનું નિર્માણ કરતી દુનિયાભરની અગ્રણી સંસ્થાઓમાંની એક. ભારતની ભાતીગળ સંસ્કૃતિ, રીતરિવાજ, જાતિ-ધર્મ, રહેણીકરણી, પરંપરાઓ વગેરે અંગે દેશના અને વિદેશના લોકોને માહિતી મળી રહે, દેશના લોકો એકબીજાની નિકટ આવે, સરકારી કાર્યક્રમોના અમલમાં ભાગ લેવા લોકોને પ્રોત્સાહન મળે, લોકોમાં રાષ્ટ્રભાવનાનું સિંચન થાય તથા દસ્તાવેજી ચિત્રોની ઝુંબેશને વેગ…