તર્કશાસ્ત્ર

કાર્યકારણ : પ્રત્યેક પરિવર્તન પાછળ અમુક કારણ હોવું જોઈએ. જે નિર્માણ થાય છે તેને ‘કાર્ય’ અથવા ‘પરિણામ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. બટન દબાવવાથી વીજળીનો દીવો થાય છે. આમાં કારણ અને કાર્ય સ્પષ્ટ દેખાય છે. કારણ વગર કાર્ય હોતું નથી. કારણ અને કાર્ય વચ્ચે કયા પ્રકારનો સંબંધ હોય છે તે વિશે…

ક્રોધ : મનનો એક આવેગ. આપણે જે લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માગતા હોઈએ તેના માર્ગમાં કોઈ અંતરાયરૂપ કે અવરોધરૂપ બને ત્યારે આપણે ક્રોધનો આવેગ અનુભવીએ છીએ. આપણને જે જોઈતું હોય તે ન મળે ત્યારે આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ. ક્રોધને સાધારણ રીતે નિષેધક આવેગ માનવામાં આવે છે અને તેથી તેની ‘અભિવ્યક્તિ’ કરતાં…

તર્કશાસ્ત્ર : માનસિક અભિગમો વડે યથાર્થ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરાવનારું શાસ્ત્ર. કેટલાક ન્યાયદર્શનના 16 પદાર્થોમાં વૈશેષિક દર્શનના 6 પદાર્થોને સમાવે છે તો કેટલાક વૈશેષિકોના 6 પદાર્થોમાં ન્યાયદર્શનના 16 પદાર્થોને સમાવે છે. વ્યાકરણશાસ્ત્રની જેમ તર્કશાસ્ત્ર પણ સર્વશાસ્ત્રોપકારક એટલે જ્ઞાનની બધી જ શાખાઓમાં ખપ લાગનારું છે. સંસારમાંથી કે તેનાં દુ:ખોમાંથી મોક્ષ મેળવવા જગતનાં…