૬(૧).૦૭

ખગોલીય વેધશાળાથી ખગોળના સીમાડા

ખગોલીય વેધશાળા

ખગોલીય વેધશાળા ખગોલીય વેધ લેવા માટેનું સ્થળ. સંસ્કૃત શબ્દ ‘વેધ’ विध् ધાતુ ઉપરથી બનેલો છે. विध् એટલે વીંધવું. અહીં ર્દષ્ટિ વડે ખગોલીય જ્યોતિને વીંધવામાં, અર્થાત્, તેનું અવલોકન લેવામાં આવે છે. ગ્રહો, તારા, સૂર્ય-ચંદ્ર વગેરે આકાશીય પિંડોની ગતિ, સમય વગેરેને લગતા નિરીક્ષણ જેવું કામ. જ્યાં આ પ્રકારનું કામ થતું હોય અને…

વધુ વાંચો >

ખગોલીય સારણીઓ

ખગોલીય સારણીઓ : ખગોલીય પદાર્થ અંગે જરૂરી માહિતીને સારણી રૂપે રજૂ કરતો માહિતીસંગ્રહ. આ સારણી અને નકશાઓ ખગોળશાસ્ત્રીઓના રોજબરોજના કાર્ય માટે તથા ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ તરીકે પણ બહુ ઉપયોગી બને છે. સારણી મુખ્યત્વે ત્રણ કક્ષાની હોય છે : શોધયાદી (finding list), સ્થાન-સૂચક સારણી અને વિશિષ્ટ સારણી. શોધયાદીમાં, તારક-અભ્યાસીઓને સામાન્ય રીતે જરૂર…

વધુ વાંચો >

ખગોળના કૂટ પ્રશ્નો

ખગોળના કૂટ પ્રશ્નો : ખગોળશાસ્ત્ર અને બ્રહ્માંડવિજ્ઞાન- (cosmology)ના એવા પ્રશ્નો જેમની ચર્ચા દ્વારા, વૈજ્ઞાનિકો અગત્યના મુદ્દાઓનો તાગ મેળવવા પ્રવૃત્ત હોય છે. તાજેતરમાં ખગોળશાસ્ત્ર અને બ્રહ્માંડવિજ્ઞાને ઘણીબધી પ્રગતિ સાધી હોવા છતાં એવા કેટલાયે વણઊકલ્યા પ્રશ્નો છે જેમનો ઉકેલ મેળવવા ખગોળશાસ્ત્રીઓ ખૂબ ઉત્સુક છે. તેવા કેટલાક પ્રશ્નોનું ટૂંકું વિવરણ અહીંયાં કર્યું છે.…

વધુ વાંચો >

ખગોળના સીમાડા

ખગોળના સીમાડા : છેલ્લાં ત્રીસેક વર્ષોમાં ખગોળશાસ્ત્રની લગભગ બધી જ પ્રશાખાઓમાં થયેલી પ્રગતિ. કેટલાંક ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર પ્રગતિ તો થઈ જ છે, પરંતુ સંશોધનના ફળસ્વરૂપે મળેલી જાણકારી નવીન પ્રશ્નો તરફ પણ દોરી ગઈ છે. 1932 પછીના ચાર દાયકા દરમિયાન તારક-સંરચના(stellar-structure)ના ક્ષેત્રે પ્રગતિની હરણફાળ ભરવામાં આવી છે. કારણ કે તારક-સંરચના વિશેના સિદ્ધાંતો…

વધુ વાંચો >

ખગોલીય વેધશાળા

Jan 7, 1994

ખગોલીય વેધશાળા ખગોલીય વેધ લેવા માટેનું સ્થળ. સંસ્કૃત શબ્દ ‘વેધ’ विध् ધાતુ ઉપરથી બનેલો છે. विध् એટલે વીંધવું. અહીં ર્દષ્ટિ વડે ખગોલીય જ્યોતિને વીંધવામાં, અર્થાત્, તેનું અવલોકન લેવામાં આવે છે. ગ્રહો, તારા, સૂર્ય-ચંદ્ર વગેરે આકાશીય પિંડોની ગતિ, સમય વગેરેને લગતા નિરીક્ષણ જેવું કામ. જ્યાં આ પ્રકારનું કામ થતું હોય અને…

વધુ વાંચો >

ખગોલીય સારણીઓ

Jan 7, 1994

ખગોલીય સારણીઓ : ખગોલીય પદાર્થ અંગે જરૂરી માહિતીને સારણી રૂપે રજૂ કરતો માહિતીસંગ્રહ. આ સારણી અને નકશાઓ ખગોળશાસ્ત્રીઓના રોજબરોજના કાર્ય માટે તથા ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ તરીકે પણ બહુ ઉપયોગી બને છે. સારણી મુખ્યત્વે ત્રણ કક્ષાની હોય છે : શોધયાદી (finding list), સ્થાન-સૂચક સારણી અને વિશિષ્ટ સારણી. શોધયાદીમાં, તારક-અભ્યાસીઓને સામાન્ય રીતે જરૂર…

વધુ વાંચો >

ખગોળના કૂટ પ્રશ્નો

Jan 7, 1994

ખગોળના કૂટ પ્રશ્નો : ખગોળશાસ્ત્ર અને બ્રહ્માંડવિજ્ઞાન- (cosmology)ના એવા પ્રશ્નો જેમની ચર્ચા દ્વારા, વૈજ્ઞાનિકો અગત્યના મુદ્દાઓનો તાગ મેળવવા પ્રવૃત્ત હોય છે. તાજેતરમાં ખગોળશાસ્ત્ર અને બ્રહ્માંડવિજ્ઞાને ઘણીબધી પ્રગતિ સાધી હોવા છતાં એવા કેટલાયે વણઊકલ્યા પ્રશ્નો છે જેમનો ઉકેલ મેળવવા ખગોળશાસ્ત્રીઓ ખૂબ ઉત્સુક છે. તેવા કેટલાક પ્રશ્નોનું ટૂંકું વિવરણ અહીંયાં કર્યું છે.…

વધુ વાંચો >

ખગોળના સીમાડા

Jan 7, 1994

ખગોળના સીમાડા : છેલ્લાં ત્રીસેક વર્ષોમાં ખગોળશાસ્ત્રની લગભગ બધી જ પ્રશાખાઓમાં થયેલી પ્રગતિ. કેટલાંક ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર પ્રગતિ તો થઈ જ છે, પરંતુ સંશોધનના ફળસ્વરૂપે મળેલી જાણકારી નવીન પ્રશ્નો તરફ પણ દોરી ગઈ છે. 1932 પછીના ચાર દાયકા દરમિયાન તારક-સંરચના(stellar-structure)ના ક્ષેત્રે પ્રગતિની હરણફાળ ભરવામાં આવી છે. કારણ કે તારક-સંરચના વિશેના સિદ્ધાંતો…

વધુ વાંચો >